parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1903 Huta Kruzłowicka – 1942 Oświęcim?) – najlepszy lwowski szachista w okresie międzywojennym, członek klubów lwowskiego i warszawskiego, z zawodu urzędnik, potem dziennikarz, redaktor pism szachowych, działacz społeczny. Szkołę średnią, a potem studia (na UJK) ukończył we Lwowie. Od czasów gimnazjalnych uczestniczył w konkursach dla rozwiązujących zadania szachowe, organizowanych przez czasopismo „Sport”. Brał udział w meczach drużyn uczelnianych UJK i Politechniki Lwowskiej, przyczyniając się do zwycięstwa pierwszej z nich. Był członkiem Lwowskiego Klubu Szachistów (od 2. poł. lat 20. – sekretarz zarządu), który w 1922 reaktywował wraz z kilkoma innymi lwowskimi szachistami. Redagował kąciki szachowe w lwowskiej prasie codziennej, w „Sporcie”, a potem w wydawanym z jego inicjatywy miesięczniku „Szachista” (od 1933). Uczestniczył w turnieju szachowym w 1923 (mistrzostwa miasta). Od 1924 odbywał służbę wojskową w 22 pułku ułanów w Brodach. Jako żołnierz WP uzyskał III lokatę w mistrzostwach Lwowa, uczestniczył też w I Mistrzostwach Polski w Warszawie. Później poświęcił się całkowicie karierze sportowej. Był siedmiokrotnym mistrzem Lwowa w 1926–1934 (w 1927 otrzymał od gen. Władysława Sikorskiego nagrodę w wyskości 700 zł i ozdobne szachy, wykonane ze srebra i brązu); w 1935 wicemistrzem Polski (razem z M. Najdorfem i P. Frydmanem). W 1928, w partii szachowej rozegranej w lwowskim hotelu „George’a”, pokonał mistrza świata, Aleksandra Alechina. W 1936, na olimpiadzie w Monachium, zdobył srebrny medal. Był organizatorem i prezesem, założonego w 1934 we Lwowie, Polskiego Związku Szachistów Korespondencyjnych. Po wkroczeniu Sowietów do Lwowa opowiedział się po stronie nowej władzy, nawiązał współpracę z komunistami. W „Czerwonym Sztandarze” 10 X 1939 ukazało się jego Pozdrowienie dla szachistów ZSRR (podpisali je jeszcze dwaj inni szachiści, Stefan Popiel i A. Matuszenko). W 1940 nawiązał bliższą współpracę z „Czerwonym Sztandarem”, pisząc w nim o szachach. W 1941, po raz ostatni, brał udział w turnieju szachowym w mistrzostwach Lwowa, uzyskując II nagrodę. Prawdopodobnie został aresztowany przez Niemców w 1941, po zajęciu przez nich Lwowa; okoliczności jego śmierci nie są znane. Niektóre źródła podają, że zginął w komorze gazowej w Oświęcimiu 26 VI 1942.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.