Adler Jankiel (Jakub)

Adler Jankiel (Jakub)

(1895 Tuszyn k. Łodzi – 1949 Aldbourne k. Londynu) – malarz, grafik, ilustrator, krytyk artystyczny; członek grup artystycznych: „Jung Idysz”, „Das Junge Rheinland” (Düsseldorf), „Gruppe Progressiver Künstler” (Kolonia). Pochodził z rodziny chasydzkiej; zamierzał zostać rabinem. W 1912 wyjechał do Belgradu, gdzie uczył się zawodu grawera u swego wuja. W 1913 przeniósł się do rodzeństwa w Barmen (Nadrenia); w 1916-1918 studiował w tamtejszej Kunstgewerbeschule, mieszkając w pobliskim Düsseldorfie. Potem zamieszkał w Łodzi, gdzie w 1918 debiutował na wystawie Stowarzyszenia Artystów i Zwolenników Sztuk Pięknych. W środowisku łódzkich artystów stał się od razu postacią pierwszoplanową. Związał się z awangardową grupą literacko-artystyczną „Jung Idysz”. Z tego okresu pochodzą m.in. jego Trzy Marie i Zmartwychwstanie. Na początku lat 30. A. był nauczycielem w akademii sztuki w Düsseldorfie. Później mieszkał w Paryżu, a w 1935-1937 – w Warszawie. Miał dużą, retrospektywną wystawę w Warszawie i Łodzi. Artysta zachował szacunek i życzliwe zainteresowanie dla tradycji żydowskiej, szczególnie dla chasydyzmu; w przebraniu chasydzkim odwiedzał żydowskie miasteczka, nawiązywał kontakt z miejscową ludnością. W 1936 warszawska wytwórnia „Kinor” powierzyła mu kierownictwo artystyczne oraz scenografię filmu Ał chejt (jid., Za grzech). W 1940, jako ochotnik, zgłosił się do armii polskiej we Francji; po wkroczeniu Niemców został ewakuowany do Anglii i zdemobilizowany z powodu choroby serca. Mieszkał w Glasgow i Londynie. Wczesna twórczość A. związana jest z symbolizmem Marca Chagalla oraz ekspresjonizmem niemieckim. Artysta sięgał wtedy najczęściej do tematyki czerpanej z folkloru żydowskiego (Błogosławieństwo Baal Szem Towa, Ostatnia godzina rabiego Eleazara). W późniejszych latach związał się z nurtem awangardy, największy wpływ na jego twórczość wywarła sztuka Pabla Picassa i Paula Klee. Uległ fascynacji kubizmem i abstrakcją. Po 1940 wypracował własny styl; tworzył intelektualne, pełne melancholii kompozycje w zharmonizowanej, jednej gamie barwnej, budowanej z płaskich form i plam obwiedzionych czarnym, grubym konturem (Czerwona martwa natura), podejmował także tematy związane z martyrologią Żydów (Treblinka). Zajmował się także rysunkiem, grafiką, malował akwarelą. W 1985 w Stadtliche Kunsthalle w Düsseldorfie zorganizowano wystawę twórczości artysty (Adler Jankiel 1895-1949), pokazywaną następnie w Kolonii, w Tel Aviv Museum w Izraelu oraz w Muzeum Sztuki w Łodzi.