parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1897 Łódź – 1986 Paryż) – kompozytor i pianista, doctor honoris causa Akademii Muzycznej w Łodzi, honorowy członek Związku Kompozytorów Polskich. Studiował m.in. kompozycję i teorię muzyki u P. Rytla i H. Melcera, a także prawo na UW. Pierwsze jego koncerty kompozytorskie odbyły się w Łodzi i Warszawie. W 1919 otrzymał I Nagrodę na Konkursie Kompozytorskim w Warszawie. Od 1920 mieszkał w Paryżu. Jako pianista i dyrygent, koncertował w Europie i Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkał w 1941-1946. Wykonywał przeważnie dzieła własnej kompozycji. Tworzył głównie muzykę symfoniczną, w której często pojawiały się elementy polskiego folkloru (m.in. 36 mazurków, Album polski, I Symfonia, Rapsodia polska). T. jest autorem ogromnej liczby utworów, w tym oper ( Le Serment, Sabbatai Zvi, L'Usignolo di Boboli, La Toison d'or, La nuit Kurde), baletów (m.in. Wielkie miasto), muzyki filmowej, a także ośmiu symfonii, muzyki gitarowej, koncertów instrumentalnych, oratorium Prorok Izajasz, Psalmów na tenor solo, chór i orkiestrę. Dzieła T. wykonywały najsławniejsze orkiestry świata pod dyrekcją największych dyrygentów. Łączyła go przyjaźń z najwybitniejszymi kompozytorami XX w., m.in. z M. Ravelem, A. Schoenbergiem, B. Bartokiem i I. Strawińskim (jest autorem monografii Stravinsky, Paryż 1948; oraz wielu prac teoretycznych). T. wykładał na międzynarodowych kursach kompozytorskich w Stanach Zjednoczonych, Francji, Izraelu. Po wojnie bywał w Polsce na swoich koncertach autorskich. Pierwsza radiowa transmisja z Ameryki do Paryża (w latach 20.) składała się z koncertu dzieł T. i – w jego wykonaniu, jako solisty – Koncertu fortepianowego. Pierwszy koncert zachodnioeuropejskiej muzyki w Japonii złożony był z utworów T. i odbył się z jego udziałem. Wielką monografię o nim napisał J. Cegiełła Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy (t. 1-2, Warszawa 1986).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.