parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
pseud. Arnold Smith, A. Ben Dow, Harun ar-Raszyd (1874 Grodno – 1943 Treblinka) – prozaik, poeta, krytyk literacki, piszący głównie w języku hebrajskim, ale także w jidysz, tłumacz, pedagog. Odebrał tradycyjne początkowe wykształcenie religijne. Potem uczył się w gimnazjum w Słonimiu, uzyskując świadectwo dojrzałości. Na przełomie XIX i XX wieku zaczął brać udział w żydowskim życiu literackim Warszawy. Kierował szkołą hebrajską i założył wydawnictwo Awiw, specjalizujące się w publikacji książek edukacyjnych. Potem nauczał w Smoleńsku, a następnie ponownie w Warszawie. Tu w 1922 założył wydawnictwo Barkaj. Później działał kolejno w Brześciu Litewskim, Wołkowysku i Łodzi (od 1928 pracował w I Gimnazjum Męskim Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich w Łodzi). Już w wieku 15 lat zaczął publikować artykuły i wiersze w hebrajskich czasopismach. Debiutancki tomik poezji Pice(j) noar (Nagrody młodości) wydał w 1894. Potem opublikował jeszcze m.iędzy innymi: złożony z utworów oryginalnych i tłumaczonych tom Pirke(j) szira (Rozdziały pieśni [Sentencje poetyckie], 1897); wierszowaną opowieść Josele ha-matmid (Pilny Josełe, 1899); poemat Wid(d)uj (Spowiedź, 1899). Napisał sporo wierszy dla dzieci. Niektóre z nich zyskały znaczną popularność. W 1928-1929 wydawał i redagował tygodnik dla młodzieży pod nazwą „Ha-Kochaw” (hebrajski, Gwiazda). Był także tłumaczem poezji na język hebrajski. Współpracował z czasopismami, wydawanymi w języku jidysz; był członkiem kolegium redakcyjnego tygodnika literackiego „Der Jid” (Żyd). Tłumaczył utwory poetyckie z języka rosyjskiego na hebrajski i z hebrajskiego na jidysz. Przełożył też na język hebrajski Serce Edmondo de Amicisa (wyd. Piotrków 1899), a z języka jidysz Historię Żydów Sz. Dubnowa. Uznaniem cieszyły się też publikowane przez niego podręczniki, dotyczące historii Żydów, które wykorzystywano w szkołach hebrajskich w Polsce i poza jej granicami, a także elementarz i samouczek do nauki języka hebrajskiego. W czasie okupacji niemieckiej L. trafił do łódzkiego getta, skąd został wysłany do Warszawy. W tamtejszym getcie brał czynny udział w podziemnym życiu kulturalnym. Został zamordowany przez Niemców w styczniu 1943 w Treblince, dokąd został wywieziony podczas akcji likwidacyjnej getta.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.