parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1830 Warszawa – 1904 tamże) – skrzypek, kompozytor, dyrygent. Był wnukiem przybyłego ze Śląska w XVIII wieku znanego grawera i pieczętarza, Abrahama M., i synem zamożnego warszawskiego fabrykanta guzików, Karola Zygmunta M. W 1850 został skrzypkiem w orkiestrze Teatru Wielkiego w Warszawie. Przepracował tam ponad 40 lat (od 1858) na stanowisku dyrektora orkiestry, baletu i melodramatu, a po śmierci Stanisława Moniuszki (1872) – dyrektora Opery Warszawskiej i jej głównego dyrygenta. Od 1861 zajmował również stanowisko profesora Warszawskiego Instytutu Muzycznego. Był jednym z założycieli Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Organizował i prowadził liczne koncerty, z których środki przeznaczane były na cele dobroczynne; miedzy innymi na światło i chleb dla niezamożnych studentów, na rzecz Towarzystwa Wsparcia Artystów Muzyków, wdów po zmarłych muzykach; a także kilka koncertów na rzecz rodziny Moniuszki. M. był bardzo płodnym kompozytorem, o dużej inwencji; napisał cztery opery: Otton Łucznik, Mazepa, Stradyota, Mściciel oraz – wspólnie z Moniuszką – balet Figle Szatana. Na prośbę wdowy po Moniuszce, uzupełnił i ukończył rozpoczętą przez niego muzykę do dramatu É. Erckmanna i A. Chatriana Hans Mathis (Żyd polski). Napisał również muzykę do licznych dramatów, wstawek baletowych i kilka uwertur, miedzy innymi do Jerozolimy wyzwolonej Torquata Tassa. Skomponował nadto liczne utwory popularne, tańce, pieśni. Uważany jest za najbardziej utalentowanego kompozytora polskiego po Moniuszce, a przed Władysławem Żeleńskim.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.