parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1896 Stryj – 1944 Ojców) – kompozytor, muzykolog, dyrygent, pierwszy polski dodekafonista, reprezentant tzw. szkoły wiedeńskiej, uczeń m.in. A. Schönberga. Pochodził z rodziny inteligenckiej o rozległych zainteresowaniach kulturalnych (ojciec był lekarzem, siostra – pianistką, brat – poetą). Studiował w Wiedniu (1914-1916). W 1916 został powołany do armii austriackiej. W 1918 wstąpił ochotniczo do WP. Po opuszczeniu armii współpracował z miesięcznikiem „Muzyk Wojskowy”. Do Wiednia ponownie wyjechał, by w 1920-1924 doskonalić swe umiejętności pod kierunkiem prof. Guido Adlera. W 1928-1941 prowadził klasę teorii i kompozycji w konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. W 1930-1937 był red. pism „Orkiestra” (wydawanego w Przemyślu) i „Echo” (wydawanego we Lwowie). Był także krytykiem muzycznym, który publikował artykuły w licznych czasopismach (m.in. w latach 30., jako stały recenzent lwowskiego „Expressu Wieczornego”). Działał w Międzynarodowym Towarzystwie Muzyki Współczesnej SIMC; przez pewien czas był przewodniczącym sekcji polskiej tej organizacji. Był również członkiem jury międzynar. Festiwalu w Karlsbadzie (1934). K. jest autorem trzech symfonii, baletu, utworów na orkiestrę (w tym Suity polskiej i Radosnej uwertury), chór (m.in. kantaty Miłość), zespoły kameralne i solowe, oraz cyklu 40 polskich pieśni ludowych. Jako kompozytor, cieszył się dużym uznaniem – głównie poza granicami kraju, a jego dzieła nagrywały najpoważniejsze firmy płytowe Europy. Podczas wojny przebywał w getcie w Wieliczce; potem ukrywał się u przyjaciół i u wiejskiego organisty (jego byłego ucznia) w pobliżu Sanoka. Po aresztowaniu żony, Róży K., której uroda miała zwrócić uwagę pewnego Niemca, wraz z synem, dobrowolnie zgłosił się na gestapo. Ostatecznie cała rodzina K. została zamordowana. Muzykiem był także jego bratanek, Marek K., który w czasie okupacji m.in. grał w orkiestrze obozu pracy w Szebnie (k. Jasła).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.