parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1898 Kraków – 1968 Warszawa) – uczony, fizyk. Jego ojciec był właścicielem sklepu szewskiego. I. studiował na UJ u prof. Władysława Natansona (1916-1921) i w Berlinie (1923). Pracował na katedrach fizyki teoretycznej UJ (1921-1924) i UJK (od 1932; w 1934-1936 jako docent). Poza tym uczył fizyki w gimnazjach żydowskich: w Będzinie (1921-1922) oraz w gimnazjum Zofii Kaleckiej w Warszawie (1924-1930). Był zaangażowanym członkiem Związku Zawodowego Nauczycieli Szkół Żydowskich (1924-1930). W 1920 w Berlinie poznał Alberta Einsteina, z którym potem przez wiele lat utrzymywał kontakty, i grupę niemieckich marksistów. Do końca życia pozostał sympatykiem lewicy i ideałów komunistycznych. W 1936 opuścił kraj. Był docentem Institute of Advanced Study w Princeton (1936-1938) i profesorem uniwersytetu w Toronto. Jako zdeklarowany przeciwnik broni jądrowej, angażował się w sprawę obrony pokoju. Wygłaszane na ten temat w Kanadzie odczyty i odwiedzenie Polski (1949), sprowadziły nań nagonkę oraz pomówienia o kontakty z komunistami, jak również o sprzedaż tajemnic wojskowych. To przyspieszyło jego powrót do kraju, gdzie pracował na UW (od 1950) i równocześnie w Instytucie Fizyki PAN (od 1953). Należał do grona najwybitniejszych fizyków swych czasów. Był autorem przeszło 100 prac naukowych. Jego głównymi polami zainteresowań były: teoria względności (m.in. we współpracy z Einsteinem, do którego równań i wzorów wprowadził istotne elementy, w tym pewne uproszczenia), elektrodynamika (współtwórca nieliniowej elektrodynamiki Borna-Infelda), teoria pola, metody matematyczne fizyki i mechanika kwantowa. Napisał też kilka wspomnień o Einsteinie i książek popularyzujących naukę, wśród których szczególną popularnością cieszyła się wielokrotnie wznawiana Wybrańcy bogów (1950). I. był również współinicjatorem ruchu uczonych na rzecz pokoju Pugwash (1954). W Polsce działał także w Państwowej Radzie do spraw Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.