parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1882 Lipno k. Mławy [Łódź?] – 1941 [1942?] Warszawa) – ludowy poeta piszący w języku jidysz, folklorysta. Wkrótce po jego urodzeniu, rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie ojciec podjął pracę w fabryce papierosów. D. uczęszczał do chederu. Po śmierci matki, ok. 1888, wraz z ojcem przeniósł się do Łodzi i został robotnikiem. Debiutował w prasie jidysz w 1904; pierwszą książkę – Herszełes lider (Wiersze Herszka) – wydał w 1907. Były to proste i niewyszukane pod względem formy utwory poetyckie, przesycone ciepłym, specyficznym humorem. W 1908-1910 D. przebywał w Genewie, radząc tam sobie z największym trudem. Po powrocie do Łodzi, od 1912 był współpracownikiem „Lodzer Morgenbłat” (jid., Łódzka Gazeta Poranna). Aresztowany za działalność polityczną, po odsiedzeniu kilku miesięcy w więzieniu, zamieszkał w Kaliszu, skąd zbiegł przed niemieckimi represjami w czasie I wojny światowej. W 1915-1918 mieszkał w Łodzi, pracując dla prasy jidysz; od 1918 mieszkał przeważnie w Warszawie. Pisał także wiersze dla dzieci, których pierwszy zbiorek Zunfejgełech (Kanarki) wydał w 1918. Był znakomitym kolekcjonerem literatury ludowej (zbierał pieśni, w tym także śpiewane przez żołnierzy i rekrutów; anegdoty, żarty, opowiadania i bajki). Po raz pierwszy część plonów swych poszukiwań ogłosił w dziele zbiorowym Ba uns Jidn (U nas Żydów); następnie wydał kilka zbiorów swych utworów oryginalnych i pochodzących z wyżej wspomnianej kolekcji folklorystycznej. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w getcie warszawskim; współpracował z prasą konspiracyjną, znany był ze swego czarnego humoru. Zmarł w getcie z głodu.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.