parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(?-1506) – główny celnik na Rusi Czerwonej i faktor królewski na przeł. XV i XVI w. Służbę celną rozpoczął w 1484. W 1487 objął urząd celnika bełskiego, a w pierwszych latach XVI w. był już głównym celnikiem na Rusi Czerwonej. Sprawował nie tylko nadzór nad działalnością powierzonych jego pieczy komór celnych i zwalczaniem przez podległy mu personel naruszających prawo przemytników, ale pełnił też funkcję królewskiego agenta finansowego i dostawcy towarów na dwór królewski. Korzystał w tym czasie z takich samych uprawnień, jakie przysługiwały celnikom chrześcijańskim. W 1502 król Aleksander Jagiellończyk zwolnił go od płacenia podatku na okres trzech lat. Król rozliczył się wówczas z nim, jako z celnikiem lwowskim, lubelskim i chełmskim z towarów dostarczanych na rozkaz monarchy. W 1504 tenże król wydzierżawił mu cło lwowskie i bełskie na dalsze trzy lata. J. z H. uzyskał wówczas prawo do aresztowania osób uchylających się od płacenia cła i konfiskaty nielegalnie wiezionych towarów. Dochód z tzw. przemytu miał w połowie zasilać skarb królewski, w połowie zaś stanowić dodatkowy dochód celnika. W sprawach dotyczących pracy w charakterze celnika miał podlegać sądowi samego króla, a podległy mu personel – tylko jego sądowi. Król podpisał jeszcze dwa inne dokumenty; w pierwszym, mając na uwadze straty, jakie J. z H. poniósł jako celnik podczas najazdu nieprzyjaciół na ziemie ruskie, uwolnił go na trzy lata od wszelkich podatków, jakie powinni byli płacić inni żydowscy mieszkańcy Rzeczypospolitej; w drugim – przekazał J. z H. w dzierżawę na trzy lata, za opłatą, tzw. nowe cła, płacone przez instytucje i osoby, posiadające dotąd przywileje zwalniające je od ceł. J. z H. otrzymał prawo pobierania nowych ceł na terenie ziemi podolskiej, halickiej, lwowskiej, sanockiej, przemyskiej, bełskiej i chełmskiej. Na początu 1504 J. z H. arendował ponadto stare cła bełskie, lwowskie, chełmskie, lubelskie i hrubieszowskie. W 1505 monarcha oświadczył, że w związku z ciążącym na nim długiem w wysokości 700 grzywien, zaciągniętym u J. z H., pozostawi go na stanowisku celnika lwowskiego i bełskiego, do czasu całkowitego rozliczenia się z nim. Zobowiązania tego nie mógł jednak dotrzymać, obowiązywała go bowiem ustawa radomska z 1505, postulująca wyrugowanie Żydów z dzierżaw komór celnych. Na skutek interwencji senatorów i posłów ziemskich, Aleksander Jagiellończyk w 1506 anulował umowę dzierżawną z J. z H. na arendę cła lwowskiego i bełskiego, która miała wygasnąć dopiero w 1508. J. z H. ciężko przeżył ten cios. W czerwcu 1506, w obliczu poważnej choroby, sporządził testament, w którym większą część swojego majątku przekazał żonie, Gołdzie, a resztę – swym braciom. Akt ten potwierdził starosta lubelski Mikołaj z Dąbrowicy, a w 1507 nowy król polski i wielki książę litewski Zygmunt I Stary.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.