parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
jedna z najsławniejszych „dynastii” antykwariuszy żydowskich w Polsce, głównie dzięki usługom, oddanym polskim bibliotekom, uczonym i kolekcjonerom, czynna przede wszystkim we Lwowie. 1. Salomon (Załmen) I. (1813 Lwów – 1870 tamże) – antykwariusz, księgarz, wydawca; syn Dawida I., antykwariusza, prowadzącego domokrążny handel książkami, a od 1816 – stały antykwariat we Lwowie przy ul. Sykstuskiej. Salomon, ożeniwszy się, osiadł na Wołyniu. Skupował rzadkie druki i rękopisy na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, docierał też do innych dzielnic Polski. Pozostawał w kontaktach z właścicielami dużych księgozbiorów polskich (w tym z J.I. Kraszewskim, Biblioteką Kórnicką). Od lat 40. XIX w. czynny był także we Lwowie, dokąd powrócił na stałe w 1855, uchodząc przed represjami carskimi (za kontakty z polskim ruchem spiskowym). Jako dostawca książek był związany m.in. z Ossolineum, którego poparciu zawdzięczał otrzymanie koncesji na prowadzenie antykwariatu, przy którym zorganizował wypożyczalnię książek. Prowadził także działalność wydawniczą (opublikował ok. 24 pozycji, m.in. zainicjował serię pod nazwą Biblioteka Teatralna Lwowska). Antykwariuszami byli również stryjeczni bracia Salomona – Berł i Samuel I., oraz jeden z trzech synów Samuela – Mendel Eisig (Ajzyk). 2. Abraham Hersz I. (?-1895 Lwów) – syn Salomona. Wraz z braćmi – Muniszem, Józefem i Lejbem I. – kontynuował pracę ojca. Dzięki rozgałęzionej sieci pośredników oraz licznym podróżom po całym kraju, zdobywali wiele cennych druków i rękopisów, kupując niejednokrotnie całe biblioteki. W ten sposób wzbogaciły się znacznie zasoby wielu księgozbiorów prywatnych i dział polski Biblioteki Uniwersytetu Lwowskiego. 3. Lejb (Lajb) I. (?-1917 Lwów)- syn Salomona; brat Abrahama Hersza I. Po śmierci brata, samodzielnie prowadził przedsiębiorstwo rodzinne, korzystając z pomocy trzech synów. Zaniechał prac wydawniczych ojca, rozwinął natomiast działalność antykwaryczną, stając się bardzo znaną osobistością w świecie polskich uczonych. Sprowadził m.in. dublety starych druków i publikacji emigracyjnych z Biblioteki w Raperswilu. Otworzył, kierowaną przez syna, Dawida I., filię swej firmy w Krakowie (1898). Wydał 5 katalogów antykwarycznych (1896-1910). 4. Zygmunt I. (?-1944 Lwów) – antykwariusz, wydawca; najbardziej znany z synów Lejba. Prowadził antykwariat we Lwowie. Powrócił także do działalności wydawniczej, również w sferze literatury naukowej. Ponadto publikował „Kwartalnik Antykwarski” (z. 1-5, 1929-1932) oraz „Przegląd Antykwarski” (z. 1-15, 1932-1938). Zginął z rąk Niemców. 5. Henryk I. (1907 Lwów – 1959) – syn Zygmunta. Początkowo pracował u ojca, a następnie wraz z bratem, Dawidem, prowadził własny antykwariat we Lwowie. W czasie okupacji niemieckiej ukrywał się w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Karol Wiśniewski. Pod tymże nazwiskiem po wojnie prowadził antykwariat i wydawnictwo w Łodzi (1945-1949). Potem wyemigrował za granicę.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.