Kocioł na Miłej
Przebieg
Kulminacja wielkiej akcji
likwidacyjnej miała miejsce 6–12 września 1942 r., w czasie tzw. kotła
na Miłej. Niemcy wyznaczyli limit zatrudnienia na 32 tys. Wszyscy
mieszkańcy getta mieli się stawić do „rejestracji” w rejonie ulic Niskiej i Miłej,
na obszarze ograniczonym Smoczą, Gęsią, Zamenhofa, Szczęśliwą i pl. Parysowskim.
„Kilkadziesiąt tysięcy osób zostało wtłoczonych do nielicznych ulic nowego
ghetta i czekało na swój los. Ulice Miła, Niska, pl. Parysowski, Lubeckiego
były wypełnione po brzegi tłumami mężczyzn, kobiet i dzieci” (ARG, t. 11, s. 354),
pisali autorzy raportu Oneg Szabat o wielkiej akcji likwidacyjnej. „Nieprzebrane
tłumy ciągnęły na tę wyznaczoną Golgotę, zdawałoby się ostatnią, by otoczone
kordonem SS-manów, Łotyszów i szaulisów, dać się tym łatwiej wygarnąć na
Umschlag w ciągu kilku dni nieustającej akcji”, opisywał Stefan Szpigielman
(2020, s. 72).
Zarządcy szopów i gettowych instytucji
wybranym pracowników rozdali tzw. numerki życia* (ARG, 11, s. 354).
Pozostali, jeśli nie zdołali znaleźć kryjówki, zostali deportowani (Engelking,
Leociak 2013, s. 745–746). Tylko 8 września wywieziono do Treblinki
ponad 13 tys. osób (ARG, t. 11, s. 354). Wiele osób rozstrzelano na miejscu
(ARG, t. 11, s. 355–356). Do Treblinki wywieziono także wszystkich chorych z
gettowych szpitali (Engelking, Leociak 2013, s. 290-292, 298-301).
Wiele osób wciąż próbowało ukryć się w
getcie i uniknąć selekcji w kotle. „Znikają ochotnicy na »wysiedlenie«. Ludność
się chowa, gdzie tylko może: w piwnicach, skrytkach, opuszczonych domach,
ruinach […]. Wśród rumowisk pozostało jeszcze wielu Żydów, którym udało się
dzięki ukrywaniu się uniknąć wysłania do Treblinki” – pisano w raporcie Oneg
Szabat „Likwidacja żydowskiej Warszawy” (ARG, t. 11, s. 355). Mietek Pachter
opisywał poszukiwania Żydów, którzy nie stawili się w czasie kotła w oznaczonym
miejscu: „Urządzali to bardzo pomy- słowo, ludzie mieli się stawić w ciągu
24-ech godzin, kto się znajdzie w godzinę później na terenie niewyznaczonym,
będzie rozstrzelany. W ten sposób mogą przeplądrować cały teren ghetta, a
”kocioł” obstawili wachą i ludzie ci mieli pod gołym niebem przebywać, aż oni
skończą swoje poszukiwania na pozostałych terenach. Dużo, dużo ludzi padło
wtedy na miejscu, bo duża ilość nie zjawiła się na rozkaz, lecz schowali się w
norach” (Pachter 2015, s. 126).
Ok. 32 tys. osób otrzymało pozwolenie
na pozostanie w getcie, przeszło 50 tys. zostało wywiezionych do Treblinki.
