Wydział XX Poczty

Struktura Wydziału

1. Biuro Przyjmowania Przesyłek Pocztowych przy ul. Zamenhofa 19: ( Punkt Wymiany,     Dział Operacyjny, Paczkownia, Ekspedycja, Dział Listonoszy Pieniężnych, Dział Informacji i Reklamacji, Kartoteki, Rachuba, Buchalteria, Kasa Główna, Dział Gospodarczy)
2. Składnica Pocztowa Dzielnicy Żydowskiej
3. Dział Listowy (Segregatura, Kontrola, Ekspedycja, Dział Likwidacyjno-Kasowy, Dział Reklamacyjny, Dział Gospodarczy)
4. Dział Paczkowy (Sekretariat, Dział Przyjmowania Przesyłek, Sortownia, Pakownia, Dział Wydawania Przesyłek, Likwidatura Przesyłek Niedoręczalnych),
5. Dział Informacji i Reklamacji
6. Buchalteria (BN, 566.216, nr 16, k. 33; nr 18, k. 9).

Historia i działalność

Od początku 1941 r. RŻ musiała przejąć obsługę pocztową na terenie getta i pokrywać całokształt wydatków związanych z funkcjonowaniem poczty w getcie*. Funkcjonująca na terenie GG Niemiecka Poczta Wschodu (Deutsche Post Osten, DPO) obsługiwała getto tylko zbiorczo (a listy i paczki dostarczała jedynie do pocztowej stacji wymiennej) i nie posiadała urzędów pocztowych na terenie dzielnicy żydowskiej. W stacji wymiennej przesyłki przejmował Judenrat. Segregowano je w Składnicy Pocztowej Dzielnicy Żydowskiej.

Wydział koordynował nadawanie paczek i listów z getta, które odbywało się przez specjalnych pełnomocników (niem. Postempfangbeauftragte). Do wielu ograniczeń, jakim podlegała poczta w getcie*, w lutym 1940 r. doszedł zakaz wysyłania paczek. Władze uzasadniały to tym, że w wysyłanych paczkach znajdują się towary przemysłowe. Wyjątek stanowiły paczki do obozów pracy, wysyłane przez Biuro Przesyłek Obozowych w getcie, które obsługiwane było przez firmę spedycyjną Herman & Co. W październiku 1941 r. pracowało w nim 614 osób (w tym listonosze) (BN, 566.216, nr 25, k. 21).

W pierwszym tygodniu wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie wprowadzono całkowitą blokadę pocztową. Od 29 lipca nadesłane listy i przesyłki spoza getta doręczano adresatom. Natomiast przesyłki nadawane w getcie przekazywano władzom policyjnym i po przejściu cenzury były one wysyłane dalej. Wydział kontynuował pracę po wielkiej akcji likwidacyjnej – tym, którym udało się przeżyć dostarczano tylko listy. W Wydziale zalegały „całe stosy listów z zewnątrz, które nigdy nie miały być odebrane przez adresatów (…). Na koniec Wydział Poczty obsługiwał shopy” (Szpigielman 2020, s. 298). Poczta w getcie działała aż do ostatecznej likwidacji i wybuchu powstania 19 kwietnia 1943 r. Ciekawy przykład kolekcji listów wymienianych po wielkiej akcji (aż do powstania w getcie) to korespondencja między małżonkami Piekarczykami - Aleksander był jeńcem oflagu, a jego żona Helena, lekarką w getcie warszawskim (zginęła w trakcie powstania) (GFH, 1515, Kolekcja Aleksandra Piekarczyka).