Centralna Komisja Imprezowa

Geneza

Agenda ŻSS-KK (później ŻTOS) utworzona we wrześniu 1940 r. Podlegała kontroli Wydziału Oświecenia Publicznego i Propagandy w Urzędzie Szefa Dystryktu Warszawskiego (AŻIH 211/252). Kierował nią Jonas Turkow, a jego bezpośrednimi współpracownikami byli Regina Najmarkowa, Ewa Sztokfeder, Icyk Danciger i Mordechaj Mazo (Turkow 1948, 241–242 i 321; ARG II 175, ARG, t. 27, 336). Komisja korzystała z pomocy prawnej adwokata Jozuego Podskocza (ARG II 175, ARG, t. 27, 540), w jej kontaktach z organami władz niemieckich pośredniczył działacz polskiego podziemia, Gerard Gadejski.

Struktura Komisji

CKI dzieliła się na dwie mniejsze agendy: Referat Imprez i Referat Poboru Dopłat Konsumpcyjno-Widowiskowych (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection). W pierwszym okresie działalności

Referat Imprez zajmował się głównie nadzorowaniem imprez urządzanych w kącikach dziecięcych oraz załatwianiem zezwoleń na organizowanie koncertów na cele opieki społecznej w lokalu ŻSS na Tłomackiem 5. Na kolejnym etapie Referat objął kontrolą także wszystkie imprezy urządzane przez komitety domowe, czyli herbatki, poranki, podwieczorki, wieczorki o charakterze wokalno-muzycznym oraz koncerty („Gazeta Żydowska” 1941, nr 48, 3).

Druga agenda Komisji, Referat Poboru Dopłat Konsumpcyjno-Widowiskowych (ARG II 175; ARG, t. 27, 336), powstała w listopadzie 1940 r, po tym, jak 18 października 1940 r. po dłuższych staraniach ŻKOM uzyskał od Urzędu Szefa Dystryktu zgodę na pobór dopłat do rachunków za konsumpcję oraz do cen biletów na widowisk (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection). Dopłatami Komisja objęła wszystkie zakłady gastronomiczne w getcie: restauracje, bary, cukiernie, jadłodajnie itp.

Zakres działalności

Zakres działalności Komisji był bardzo szeroki. Zajmowała się organizowaniem charytatywnych imprez kulturalnych, udzielaniem zapomóg artystom i pośredniczeniem w kierowaniu ich na imprezy urządzane przez komitety domowe, a także kontrolą prowadzonej przez te placówki zarobkowej działalności imprezowej.

Komisja udzielała pisemnych zezwoleń na organizowanie imprez w tych placówkach oraz kontrolowała pozyskiwane przez nie wpływy z tej działalności. Żeby takie zezwolenie otrzymać, należało złożyć wniosek w siedzibie komisji przy ul. Nowolipki 25, potem Tłomackie 5, nie później niż 8 dni przed przewidzianym terminem imprezy. We wniosku należało wskazać kierownika odpowiedzialnego imprezy, jej program, miejsce i termin.

Ściąganie dopłat za bilety

Dopłaty wynosiły 5,10, 20 lub 30 groszy do ceny biletu, zależnie od jej wysokości. Ustanowiono także stałą opłatę kancelaryjną od legalizacji imprezy o wysokości 2 zł, względnie 1 złotego i opłatę 20% od wpływów za bilety przy minimalnej kwocie 20 zł. W przypadku dopłat do konsumpcji stawki były identyczne i wynosiły 5, 10, 20 i 30 groszy od osoby. Wysokość dopłaty konsumpcyjnej ustalano w zależności od kategorii przedsiębiorstwa. Były cztery takie kategorie – I do IV (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection).

Ściąganie dopłat prowadzono najpierw przy pomocy kilku, następnie całego zastępu kontrolerów-akwizytorów, zwanych też inkasentami. Każdemu konsumentowi uiszczającemu dopłatę wydawano pokwitowanie z bloczka sygnowanego przez ŻSS (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection).

W wyniku akcji referatowi udało się zebrać świadczenia z 393 zakładów gastronomicznych na terenie getta warszawskiego. Ogólny wpływ z dopłat konsumpcyjno-widowiskowych w okresie od 15 listopada 1940 do 30 czerwca 1941 r. wyniósł ponad 46 tys. zł (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection). Dochody z imprez i dopłat ściąganych przez Komisję szły głównie na cele charytatywne, m.in. na dożywianie najuboższych przebywających w punktach lub w zakładach opiekuńczych (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection). 

Opieka nad żydowskimi artystami

Ważnym zadaniem Komisji była także opieka nad żydowskimi artystami w formie pomocy koniecznej do przetrwania w warunkach getta. Liczba potrzebujących takiej pomocy była olbrzymia, zważywszy na fakt, że w ciągu pierwszego roku istnienia Komisja zarejestrowała ich 267, w tym 150 muzyków, 84 artystów estradowych i 33 aktorów (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection).

Zarejestrowani artyści byli dopuszczani przez Komisję do występowania w organizowanych przez nią charytatywnych imprezach kulturalnych. Przy ograniczonych możliwościach zarobkowania udział w takich imprezach był dla nich ważnym i nierzadko jedynym źródłem dochodu. Każdy zarejestrowany artysta otrzymywał Bescheingung – certyfikat w dwóch językach (polskim i niemieckim). Dokument ten był zaświadczeniem zatrudnienia w ŻSS i z reguły chronił przed wywózką do obozów pracy. Na jego podstawie artysta mógł występować legalnie także w miejscach publicznych (AŻIH, 211/251).

Komisja wspierała artystów również poprzez organizowanie akcji charytatywnych na ich rzecz. W okresie od 15 sierpnia do 15 października 1941 r. urządziła akcję o nazwie Miesiąc artysty, w trakcie której przeprowadziła zbiórkę pieniędzy i ofiar w naturze. Ogólny wpływ z akcji wyniósł 7463 zł i 80 gr. Z tych pieniędzy udzieliła artystom 51 zapomóg pieniężnych na kwotę 1930 zł. Rozdzielono wśród nich także 81 paczek żywnościowych zawierających: pieczywo, mięso, kaszę, kawę, herbatę itp. (AŻIH, 211/251).

Ze zgromadzonych przez Komisję funduszy finansowano także dożywianie artystów. W dawnej siedzibie Związku Artystów Żydowskich przy ul. Leszno 2 urządzono stołówkę dla aktorów, w której wydawano darmowe zupy. Bardziej uprzywilejowani artyści korzystali z darmowych śniadań subsydiowanych również przez Komisję, wydawanych w kuchni ludowej przy ul. Orlej 2.

Działalność propagandowo-kulturalna

Sprawując funkcję regulującą i kontrolną nad życiem kulturalnym w getcie, Centralna Komisja Imprezowa miała również istotny wpływ na jego ideologiczny charakter. Odegrała ważną rolę w krzewieniu języka i kultury jidysz w żydowskiej dzielnicy zamkniętej. Realizowała przy tym misję zwalczania asymilacji na jej terenie poprzez wspieranie języka jidysz podczas występów i imprez (Turkow 1948, 268). W praktyce polegało to na obsadzaniu wspomnianych występów i imprez aktorami grającymi w jidysz. W przeciągu pierwszych dwunastu miesięcy swojej działalności, od września 1940 do 30 września 1941 r., Komisja urządziła ogółem 990 imprez, z czego najwięcej, bo 712, w komitetach domowych, 66 w kuchniach, 51 w placówkach Centosu i 14 w TOZ-ie (GFH, 21973, Jonas Turkow Collection).

Dzięki inicjatywie Komisji w gmachu dawnej Głównej Biblioteki Judaistycznej przy ul. Tłomackie 5 powstało centrum kultury jidysz. Dla zmylenia władz niemieckich w największej sali tego budynku urządzono kawiarnię o nazwie Central Caffé. Odbywały się tu koncerty Wielkiej Orkiestry Symfonicznej oraz inne ważne wydarzenia kulturalne. „Na każdej takiej imprezie o wysokim poziomie artystycznym – wspomina Jonas Turkow – poważniejsi żydowscy artyści i muzycy mieli możliwość nacieszenia się własnym środowiskiem i występowania w przyjaznej atmosferze z żydowskim słowem, piosenką i muzyką. Był to jedyny zakątek, w którym jidysz rządził ponad wszystkim” (Turkow 1948, 268). 

Zakończenie działalności

14 stycznia 1942 r. decyzją Komisarza dla Dzielnicy Żydowskiej nadzór nad teatrami, imprezami muzycznymi i widowiskami został przekazany Radzie Żydowskiej, co oznaczało likwidację Komisji (AŻIH, 211/243). Dzięki usilnym staraniom jednak do tego nie doszło, ale jej kompetencje i działania znacznie zostały ograniczone (AŻIH, 211/253).

Komisja zaprzestała działalności na początku akcji likwidacyjnej latem 1942 r. Niemal wszyscy jej podopieczni, artyści, zostali zamordowani w getcie lub w ośrodku zagłady Treblinka.