Jehuda Feld
Życiorys – przed 1939 r.
Właśc. Jehuda Feldwurm. Urodził
się w 1906 r. w Warszawie. Przez wiele lat był urzędnikiem Towarzystwa
Ochrony Zdrowia i bliskim współpracownikiem dr. Leona Wulmana. Jednocześnie
działał w partii komunistycznej (Tych 1987, 70–71).
Przed wojną dał się poznać jako początkujący
pisarz. Jego debiutancka powieść Mechl
Kuliks lebn (Życie Mechla Kulika), wydana prawdopodobnie własnym sumptem, nie przyniosła mu jednak
uznania krytyki. Z przygotowanych do druku trzech części ukazała
się tylko jedna (w 1937 r.). Niezniechęcony chłodnym przyjęciem, z jakim spotkał się jego debiut, rok później ponownie wkroczył na scenę literacką z książką Pereles hintl (Piesek Perli),
zaadresowaną tym razem do najmłodszych czytelników. Przypuszczalnie napisał ją
z myślą o swoich dwóch córkach.
W getcie warszawskim
W czasie okupacji hitlerowskiej przebywał z rodziną w getcie
warszawskim. Pełnił funkcję kierownika administracyjno-technicznego w Biurze
Oddziału Warszawskiego i innych agendach Centrali TOZ przy ul. Gęsiej 43. Jednocześnie
prowadził szeroko zakrojoną działalność konspiracyjną. Współpracował z grupą „Oneg Szabat”, pisząc dla niej
opowiadania, relacje i opracowania. Brał czynny udział w imprezach urządzanych
przez JIKOR na rzecz promocji języka
jidysz (ARG I 379).
Pod pseudonimem Julek aktywnie działał w politycznym podziemiu. Skupiał wokół siebie byłych
członków KPP i KZMP. Był współzałożycielem
Bloku Antyfaszystowskiego oraz grupy Sierp
i Młot, a także organizatorem i redaktorem komunistycznej prasy. Prowadził
nielegalne pismo „Morgen Fraj” (Jutro wolni) przekształcone później w
„Morgen-Frajhejt” (Jutrzenka wolności) (Jabłoński 1953, 160–162).
W czasie pierwszej akcji likwidacyjnej miał w przebraniu
sanitariusza ofiarnie wyciągać z wagonów swoich partyjnych towarzyszy.
Następnie został dołączony do grupy placówkarzy
pracujących przy Dworcu Wschodnim. Na początku września 1942 r. wyprowadził z
getta na aryjską stronę żonę i dwie córki (Jabłoński 1953, 165).
Zginął w niejasnych okolicznościach. Według relacji Wacława
Jabłońskiego w połowie września został pojmany i deportowany na Umschlagplatz (Jabłoński 1953, 165).
Według innej wersji przeżył pierwszą i drugą akcję likwidacyjną. Wiosną 1943 r.
został aresztowany po aryjskiej stronie i zamęczony na śmierć w piwnicach
siedziby gestapo w alei Szucha. Według innej wersji, podtrzymywanej m.in. przez
Adolfa Bermana, Feld był członkiem
ŻOB. Zginął w pierwszych dniach powstania
w getcie warszawskim w bunkrze przy ul. Miłej 18.
Spuścizna literacka
Dla Archiwum Ringelbluma napisał cykl opowiadań zatytułowany
In di cajtn fun Homen dem Cwejtn (W
czasach Hamana Drugiego) (ARG
I 1214), utwór satyryczny na stosunki panujące w komitecie domowym, Chejkl, Pejkl un Bejkl (klal-tuer fun a
hojz- komitet) (Chejkl, Pejkl i
Bejkl – działacze społeczni komitetu domowego) (ARG I 1215), a także relację Komisja opałowa oraz stacja przeładunkowa
(Umschlagplatz) (ARG I 410) i opracowanie Jak „żyją” bezdomni na punktach? (ARG I 589).
W porównaniu do innych utworów w ARG opowiadania Felda wyróżniają się literackim stylem, która bierze wyraźnie górę nad
dokumentaryzmem uznawanym za cechę kluczową dla poetyki literatury tworzonej w
gettach. Pomimo niezwykłości niektórych postaci i zdarzeń to jednocześnie
przykład twórczości zaangażowanej, przemycającej podteksty o głębszym
znaczeniu, mającej za zadanie pobudzać wrażliwość żydowskiego odbiorcy na
problemy getta (Sen matki, Krzycz, Żydzie, krzycz!, Bez domu).
Feld zaskakuje swoimi podobnymi do sennych marzeń opowiadaniami, przeskokami z
naturalizmu w fantastykę, jego opisy są wyraźnie metaforyczne. W najbardziej metaforycznych i
nieprawdopodobnych opowiadaniach przekazywał przesłanie.
Opowiadania z cyklu W
czasach Hamana Drugiego są najprawdopodobniej tylko ułamkiem ogromnego
dorobku pisarskiego Felda, który powstał w getcie warszawskim. Według
informacji zebranych przez Bernarda
Marka pisarz zakopał część swoich rękopisów pod drzewem na podwórku przy
ul. Gęsiej 43 w pierwszej połowie 1941 r. Podjęte po wojnie poszukiwania
nie przyniosły jednak żadnych rezultatów.
