Kalman Lis
Życiorys – przed 1939 r.
Urodził się w 1903 r. w Kowlu na Wołyniu. Ukończył
cheder i polskie gimnazjum. Studiował w Wilnie i Warszawie, specjalizując się w
edukacji dzieci wykazujących deficyty rozwojowe. Ukończył Instytut Pedagogiki
Specjalnej w Warszawie pod kierunkiem Marii Grzegorzewskiej.
Debiutował
wierszami w prasie jidysz („Wilner Woch” i„Woliner Prese”). Sławę
przyniósł mu jeden z pierwszych jego poematów Koniuches (Stajenni). W kolejnych latach wydał kilka zbiorów
poezji, m.in. Woliner szljachn (Trakty
wołyńskie, Warszawa 1930), Winter in dorf (Zima na wsi, Piotrków Tryb. 1933), Kind un rind (Jeden i wszyscy,
Warszawa 1936), Erd un wajb (Ziemia
i żona, Moskwa 1937).
W 1927
r. przeniósł się do Warszawy, gdzie przez kilka lat należał do grupy młodych
pisarzy skupionych wokół tygodnika literackiego „Wochnszrift far Literatur”
(Tygodnik literacki) oraz bundowskiego
dziennika „Folkscajtung” (Gazeta ludowa). Na początku lat 30. przez krótki czas
należał do grupy lewicowych pisarzy i publikował na łamach jej prasy.
Lis publikował wiersze, recenzje, artykuły
krytyczno-literackie („Jugnt-Weker”, „Forojs”,
„Literarisze Bleter”,
„Jung-Wilne”) oraz publikacje z dziedziny pedagogiki (Der hejl-pedagogiszer ansztalt „Centos” un zajn dercjungs-sistem (Terapeutyczno-pedagogiczna
instytucja „Centos” i jej edukacyjna metoda, Warszawa 1937). Był także tłumaczem z języka rosyjskiego. Na
przełomie 1937 i 1938 r. wydał wybór wierszy Aleksandra Puszkina w wolnym
przekładzie na jidysz, które określił mianem “iberdichtungen”, przeróbkami
poetyckimi (Lis 1937/1938).
Od 1937
r. pełnił funkcję kierownika Zakładu dla Dzieci Upośledzonych „Centosu” w Otwocku.
Wybuch wojny i okupacja
W dniu wybuchu II wojny światowej, 1 września 1939 r., w trakcie nalotu
bombowego na Zakład w Otwocku uległ ciężkiemu wypadkowi, w wyniku którego okulał
na jedną nogę (ARG 29, 434; ARG 29a, 201). Pracował jednak dalej na stanowisku kierownika Zakładu dla Dzieci
Upośledzonych „Centosu” w Otwocku. Jednocześnie
działał w żydowskim podziemiu, współpracując z konspiracyjną grupą „Oneg Szabat” w getcie warszawskim. Przekazał jej swoje przedwojenne utwory. Kontynuował
działalność literacką. Według relacji Emanuela Ringelbluma napisał wstrząsający
wiersz na temat bombardowania Zakładu w Otwocku (ARG,
t. 29a, 202).
16 sierpnia 1942 r. podczas akcji likwidacyjnej
getta w Otwocku małoletni podopieczni Zakładu zostali zabici przez Niemców. Lis
zdołał uciec i ukryć się po stronie aryjskiej. 19 sierpnia 1942 r. został
wydany przez ukrywającego go polskiego chłopa, a
następnie rozstrzelany przez żandarmerię (ARG,
t. 29a, 202). Według innej wersji ukrywający go
chrześcijanin miał go osobiście zranić śmiertelnie (ARG, t. 29, 442)
Spuścizna literacka
W Archiwum Ringelbluma
zachowała się zaledwie cząstka jego przedwojennej spuścizny literackiej. Są to wiersze
Cu gast in der hejm (Z wizytą w domu) (ARG I 1249a),
Wos szwajgstu,
welt (Dlaczego milczysz, świecie), Barg-motiw (Motyw górski) oraz A briw mit an entfer
(List z odpowiedzią), Ich sing dos
lid fun rozn glojbn (Śpiewam pieśń o wierze w
przyszłość), Wer zog az alec forgejt
(Kto rzekł, że wszystko minie?), Reb
Chaim Kozmirer (Pan Chaim z Kazimierza). Wybrane utwory zostały
opublikowane w tłumaczeniu na polski Marka Tuszewickiego w tomie 26 pełnej
edycji Archiwum Ringelbluma (ARG t. 26, 256–262).
