Farma Haszomer Hacair w Żarkach

Utworzenie farmy

Ważnym punktem na mapie wojennej działalności Haszomer Hacair stała się w okresie po powrocie kierownictwa z Wilna farma rolnicza w Żarkach koło Częstochowy. Założyli ją Cwi Brandes i Josef Kapłan, ale to Brandes, który urodził się w Żarkach, był głównym organizatorem jej pracy. Z korespondencji Haszomer Hacair z 1940 r. wynika, że działania na rzecz utworzenia farmy, na którą później przyjeżdżali na przeszkolenie rolnicze szomrowie z Częstochowy i Warszawy, trwały od wiosny 1940 r., a od wiosny 1941 r. farma prowadziła już ona normalną działalność. Latem 1941 r. Josefowi Kapłanowi udało się zorganizować wyjazd do pracy na farmie w Żarkach dla części szomrów z cierpiącego głód i choroby getta warszawskiego. Na stałe w Żarkach zamieszkało 20–25 członków Haszomer Hacair (w tym Cwi Brandes), którzy wspólnie pracowali na roli. Wiosną 1942 r. kibuc odwiedził Arie Wilner, a pod koniec lata, w drodze z Będzina do Warszawy, Mordechaj Anielewicz (Ronen 2021, 398).

Koniec działalności

Zimą 1941/1942 obsada farmy została zmniejszona do pięciu osób z powodu problemów z aprowizacją, a po nadejściu wiadomości o wielkiej akcji w getcie warszawskim ostatecznie ją rozwiązano. Początkowo mieszkańcy farmy pracowali w gospodarstwach miejscowych chłopów. Kierownictwo Haszomer podjęło pod koniec września 1942 r. decyzję o likwidacji farmy (Ronen 2021, 398). Potem szomrowie, którzy mieszkali w Żarkach, przenieśli się do kibucu w Częstochowie (Silberstein 2009).

Israel Gutman wspominał po latach: „Skąd te Żarki? Ha-Szomer ha-Cair chciał mieć swoją bazę. Początkowo na Grochowie było kilku ludzi, ale to należało do He-Chalucu – to była jakaś konkurencja. I wtedy ktoś w tych Żarkach zaproponował, żeby do niego przyjechali. I tak to się stworzyło. To było oficjalne, nazywało się, że to jest miejsce pracy rolnej. Niemcy się tym zbyt wiele nie interesowali. Były też grupy, które wyjeżdżały na roboty rolne. Organizował to Toporol. Z organizacji młodzieżowych wyjeżdżały całe grupy na sezon. Było tam więcej jedzenia niż w getcie. I to, że się było na powietrzu” (Gutman, Engelking 2013, 213).