Hersz Berliński

Życiorys – przed 1939 r.

Hersz Berliński (1908–1944) był działaczem społecznym i politycznym związanym z Poalej Syjon Lewicą. Urodził się w Łodzi, jako młody człowiek należał do bundowskiego Cukunftu. Opuścił go z grupą młodzieży i dołączył do PS-L. Prowadził działalność polityczną wśród robotników przemysłu włókienniczego. Choć jego ojciec był właścicielem fabryki, on sam pracował jako włókniarz, w latach 30. organizował strajki. Był komendantem milicji partyjnej w łódzkim oddziale Poalej Syjon-Lewicy. 

W trakcie wojny

Po wybuchu wojny został aresztowany i zesłany do więzienia w Rawie Mazowieckiej, potem w Częstochowie, skąd udało mu się zbiec. Następnie wyjechał na Wschód, na tereny okupowane przez ZSRR do Słonimia, by w końcu na polecenie władz partii wrócić do Warszawy. Nigdy już nie wrócił do Łodzi i nie zobaczył swojego jedynego syna.

W getcie aktywny działacz PS-L, sekretarz tej partii, zaangażowany m.in. w wydawanie podziemnej prasy oraz w tworzenie Bloku Antyfaszystowskiego, współzałożyciel młodzieżowej organizacji Borochow Jugent. Koordynował partyjną akcją samopomocy, decydował także o kwestiach współpracy z innymi ruchami politycznymi. Był członkiem prezydium ziomkostwa łódzkiego, angażował się w ruchy samopomocowe w getcie. „Hersz Berliński wykreślił ze swojego słownika słowo nie mogę i tak samo nie znosił tego słowa u towarzyszy”, pisał o nim Hersz Wasser (Wasser 1948, 15). Angażował się w rozmowy międzypartyjne wokół powstania Bloku Antyfaszystowskiego.

Był zwolennikiem oporu zbrojnego od czasu wielkiej akcji. „Referował, że nawet noże i siekiery są lepsze od bezczynności” (Wasser 1948, 15). Po wielkiej akcji pracował w szopie Landaua. Członek sztabu ŻOB od października 1942 r. Był wielkim orędownikiem antyfaszyzmu jako spoiwa ideowego ŻOB. W getcie brał udział w napadzie, którego celem było zdobycie pieniędzy na zakup broni.

Uważał, że dla interesu partii, który był dla niego najważniejszy, istotne jest, by część członków kierownictwa (np. Pola Elster i Hersz Wasser) przeszli na stronę aryjską.

W czasie powstania w getcie był członkiem Komendy Głównej ŻOB, walczył m.in. na terenie szopu szczotkarzy przy ul. Świętojerskiej, jego oddział walczył też na Franciszkańskiej (Wasser 1948, 15). 

Po wyjściu z getta

Wyszedł z getta kanałami 10 maja 1943 r. wraz z innymi ocalałymi bojowcami ze swojego oddziału, później walczył w oddziale partyzanckim w lasach wyszkowskich. Potem, decyzją władz partii, został wezwany do Warszawy. Po aryjskiej stronie współpracował z ŻKN. Brał udział w powstaniu warszawskim jako członek oddziału ŻOB. Potem ukrywał się z Wasserami, Polą Elster i Eliahu Erlichem w bunkrze przy ul. Suwalskiej. Całą grupę nazywano „pięcioraczkami”, a Elster, Erlicha i Berlińskiego – „trojaczkami”. W ukryciu spisał wspomnienia z powstania w getcie.

Wasserowie opuścili kryjówkę przy Suwalskiej, zaś pozostali – w tym Berliński – zginęli we wrześniu (w literaturze pojawia się data 27 września) 1944 r. w nieznanych okolicznościach (Berman pisał w 1945 r., że zostali zabici przez Niemców; GFH, 2066). Ich ciała odnalazła w 1945 r. Wanda Elster, siostra Poli.

29 kwietnia 1945 r. ciała Berlińskiego, Elster i Erlicha przeniesiono na cmentarz żydowski przy ul. Okopowej. W 1946 r. odsłonięto pomnik upamiętniający trójkę bojowców (Kobylarz 2009, 49).