Poalej Syjon Prawica

Przed wojną

Poalej Syjon, czyli Żydowska Socjalno-Demokratyczna Partia Robotnicza Robotnicy Syjonu (jid. Jidisze Socjalistisz-Demokratisze Arbajter Partaj Poalej Cijon) powstała w 1906 r. Wywodziła się z ruchu robotniczego pod tą samą nazwą, zainicjowanego kilka lat wcześniej przez Bera Borochowa (1881–1917). Był on pierwszym przywódcą i twórcą ideowej podbudowy nowej partii – syntezy marksizmu i syjonizmu. Jego zdaniem dla Żydów (żydowskich robotników) należy stworzyć w Palestynie narodowe państwo zorganizowane na zasadach socjalistycznych. Do tego czasu należy pielęgnować żydowską autonomię narodową w diasporze i walczyć z dyskryminacją i prześladowaniem Żydów.

W 1907 r. powstała Światowa Federacja Poalej Syjon zrzeszająca związki krajowe. W 1920 r. na kongresie w Wiedniu doszło do rozłamu na PS Lewicę i PS Prawicę – osią sporu była przynależność do III Międzynarodówki – PS Prawica wybrała orientację raczej socjaldemokratyczną, a PS Lewica zbliżyła się do komunizmu. W 1923 r. PS Prawica przystąpiła do antybolszewickiej Socjalistycznej Międzynarodówki Robotniczej (ARG, t. 19, XXXIX). 

W getcie warszawskim

Esencją programu Poalej Syjon Prawicy było przygotowanie młodzieży do alii i hebraizacja przyszłych żydowskich osadników, niezależnie od wieku (ARG, t. 17, 279). Zdaniem Emanuela Ringelbluma partia otrzymywała w trakcie wojny wsparcie finansowe od Histadrutu z Erec Israel (ARG, t. 29a, 135).

Poalej Syjon Prawica była obecna w działalności konspiracyjnej w getcie warszawskim. Jej działacze, Eliasz Gutkowski i Perec Opoczyński byli ważnymi współpracownikami grupy „Oneg Szabat”. W ARG zachowały się trzy konspiracyjne gazety wydawane przez Poalej Syjon Prawicę: jidyszowe „Bafrajung” (Wolność) i „Undzer Weg” (Nasza Droga) oraz polskojęzyczne „Nowe Tory”. Nie jest jednak pewne, czy organizacja opublikowała więcej gazet, gdyż zachowane druki nie mają numerów w nagłówkach (ARG, t. 17, XII). W wydawaniu tych tytułów uczestniczyli – czy to jako redaktorzy, czy autorzy artykułów – następujący działacze partii: Jochanan Morgensztern, Lejzer Lewin, Lejb Kac, Józef Sack (Sak) i Szalom (Stefan) Grajek, Fiszel Fliderblum, Szmaj Laufer i Szajndla Hechtkopf.

Podobnie jak inne partie socjalistyczne, Poalej Syjon Prawica podkreślała do jakiegoś stopnia wspólnotę cierpienia narodów żyjących pod okupacją niemiecką – „Widzimy ich przecież, robotników niemieckich w mundurach, jak hańbią imię człowieka swoimi niesłychanymi haniebnymi czynami wobec ludności żydowskiej i polskiej” (ARG, t. 17, 249), wskazując jednak na szczególny wymiar cierpienia Żydów (ARG, t. 17, 245). Prasa organizacji miała zresztą raczej charakter ideowy niż informacyjny. Sporo uwagi poświęcano rozwojowi żydowskiego osadnictwa w Palestynie: w grudniu 1941 r. informowano, że na koniec 1940 r. liczba Żydów w Mandacie Palestyny przekroczyła pół miliona osób, podawano wiadomości o nowych osadach i dochodach z funduszy narodowych na wykup ziemi (ARG, t. 17, 285–287). Na łamach „Unzer Weg” 1 maja 1942 r., gdy eksterminacja Żydów w Polsce już się dokonywała, pisano, że „tak długo jak istnieje żydowski Erec Israel, [naród] żydowski [ni]e zostanie całkowicie zniszczony” (ARG, t. 17, 291).

Partia brała udział we wspólnych działaniach warszawskiego podziemia: przystąpiła do Bloku Antyfaszystowskiego, dołączyła do Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiej Komisji Koordynacyjnej oraz Żydowskiego Komitetu Narodowego (ARG, t. 29a, 59, 140). W tych ciałach partię reprezentował jej ważny działacz, Józef Sack (Sak). W powstaniu w getcie warszawskim brał udział oddział Poalej Syjon Prawicy, dowodzony przez działacza partii, Majera (Marka) Majerowicza; początkowo walczył na ul. Nowolipie 31 (Grupińska 2014, 90, 176).

Po wojnie

Po wojnie Poalej Syjon Prawica kontynuowała działalność w Polsce jako socjaldemokratyczna Żydowska Socjalistyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon (zjednoczona z Syjonistami Socjalistami). W październiku 1947 r. połączyła się ponownie z Poalej Syjon Lewicą – powstała Zjednoczona Żydowska Partia Robotnicza Poalej Syjon (Grabski 2015, 80). Partia opowiadała się za utworzeniem w Palestynie żydowskiego państwa komunistycznego powiązanego bliskim sojuszem z ZSRR. Wobec narastającej stalinizacji polityki, eliminowania autonomii organizacji żydowskich w Polsce oraz masowej emigracji Żydów partia została rozwiązana 1 lutego 1950 r.