Meed Vladka
Życiorys
Fajgele Peltel pochodziła z żydowskiej tradycyjnej rodziny. Jej rodzice to Chana i Szlomo Peltel. Była najstarsza z trójki dzieci w domu, miała o dwa lata młodszą siostrę Henię i o cztery lata młodszego brata Chaima. Do wybuchu II wojny światowej mieszkali na warszawskiej Pradze na ul. Brzeskiej 11. Fajgele uczęszczała do świeckiej szkoły żydowskiej z językiem nauczania jidysz. W szkole zetknęła się z Cukunftem, do którego wstąpiła mając około 12 lat.Po wybuchu II wojny światowej w 1940 roku Fajgele znalazła się z rodziną w getcie i zamieszkali na ul. Leszno 66 [AŻIH, AJDC, sygn. 210/83, k. 19]. W 1941 roku ojciec zmarł na zapalenie płuc. Natomiast matka z rodzeństwem zostali zamordowani w Treblince II w 1942 roku. Fajgele działała w podziemnym komitecie Cukunftu w getcie. Wchodziła w skład Komitetu Młodzieżowego podziemnej Warszawskiej Organizacji Bundu. W zakładzie fryzjerskim na ul. Elektoralnej 18, gdzie była kasjerką, odbywały się spotkania działaczy związanych z bundowskimi organizacjami w getcie. Dzięki „dobremu” wyglądowi, jak i temu, że mówiła w języku polskim bez żydowskiego akcentu, była jedną z kurierek podziemnego bundowskiego ruchu. Zajmowała się kolportażem nielegalnej literatury również poza granice getta na prowincję. Jesienią 1942 roku opuściła getto i przeszła na „aryjską” stronę Warszawy. Początkowo posługiwała się starym fałszywym paszportem wystawionym na nazwisko Władysławy Kowalskiej. Od tego czasu przyjęła zdrobniałe imię: Władka. Na „aryjskiej” stronie stała się jednym z aktywniejszych członków i łączniczek organizacji bundowskich po stronie „aryjskiej” [Hertz, 1946, s. 521, 552; Edelman, 2015, s. 50; In di jorn, 1948, s. 331, 334–335, 338]. Często wchodziła do getta przekazując informacje od podziemnego Centralnego Komitetu Bundu po stronie „aryjskiej”, jak i też szmuglując broń i pieniądze do getta. Zajmowała się także wyprowadzaniem dzieci z getta i pomagała przy znajdowaniu kryjówek dla nich. Jako kurierka podziemnego Bundu była wysyłana przez Leona Feinera w imieniu Komitetu Koordynacyjnego poza Warszawę z informacjami, pieniędzmi, lekami i ubraniami dla Żydów, którzy pracowali w obozach, a także po upadku powstania w getcie do partyzantów w lasach wyszkowskich. Po powstaniu Żydowskiej Organizacji Bojowej była również jej łączniczką [AŻIH, Relacje, sygn. 301/4266, k. 8]. Według Bernarda Goldsteina była jedną z najbardziej aktywnych kurierek Bundu [Goldstein, 1961, s. 210].Podczas powstania w getcie warszawskim, znajdowała się po stronie „aryjskiej” i często stała pod murem obserwując z zewnątrz Zagładę ostatnich mieszkańców getta warszawskiego. Po 10 maja 1943 roku to w jej mieszkaniu na ul. Barokowej skrył się Abrasza Blum. Zostali złapani oboje przez gestapo. Z ul. Daniłowiczowskiej udało się wykupić przez Annę Wąchalską za 10 tysięcy tylko Władkę. Jesienią 1943 roku posługiwała się kennkartą na personalia: Stanisława Wąchalska – zmarłej córki Anny Wąchalskiej.
Powstanie
Podczas powstania warszawskiego w 1944 roku ukrywała się na ul. Twardej 36. Z miasta wyszła razem z Beniaminem Międzyrzeckim (Meedem), za którego w 1944 roku wyszła za mąż. Po wkroczeniu Armii Czerwonej, na początku 1945 roku powrócili do Warszawy, a stamtąd wyjechali do Łodzi. 24 maja1946 roku razem przybyli do Stanów Zjednoczonych. Tam zmienili nazwisko z Międzyrzecki na Meed. W Nowym Jorku, gdzie zamieszkali, związała się z Bundem oraz wstąpiła do Workmen’s Circle. Razem z mężem całe swoje dalsze życie poświęcili na upamiętnianie Zagłady i przywracanie pamięci o ofiarach. Była jedną z założycielek Amerykańskiego Zgromadzenia Żydów Ocalonych z Holocaustu (American Gathering of Jewish Holocaustt Survivors; 1983). Działała w Żydowskim Komitecie Robotoniczym (Jewish Labor Committee). O swoich przeżyciach pisała do nowojorskiego „Forverts” a także opisała je w książce, którą wydała po raz pierwszy w jidysz jako Wladke – Fejgele Peltel-Miendzyrzecki, pt. Fun bejde zajtn geto-mojer (Nowy Jork 1948). Została ona przetłumaczona na wiele języków, w tym na język polski (wyd. pol. jako: Władka Meed, Po obu stronach muru. Wspomnienia z warszawskiego getta, przedmowa Elie Wiesel, tłum. Katarzyna Krenz, Warszawa 2003). Udzielała też wywiadów, w których opowiadała o swoich przeżyciach podczas II wojny światowej, a także o losie swoich bliskich.
Na cmentarzu żydowskim na ul. Okopowej w Warszawie znajduje się symboliczny grób rodziny Peltel: Szlojme, Chany, Heni i Chaima (sektor 12a, rząd 3, nr 8).
