Glajtman-Putermilch Masza

Życiorys

Masza Glajtman pochodziła z żydowskiej warszawskiej rodziny drobnomieszczańskiej. Jej ojciec Joszua Glajtman (1895 Warszawa – 1942 Treblinka II) miał warsztat wyrobów skórzanych i należał do drobnych handlarzy, a matka Fania Fajga (z domu Stolper; 1896 Dwińsk – 1942 Treblinka II) była aktywistką bundowskiej kobiecej organizacji JAF (Jidisze Arbeter-Froj Organizacje; jid. „Organizacja Żydowska Kobieta Pracująca") i to ona wychowywała córkę w duchu socjalizmu. Masza uczyła się w szkole CISzO im. Bronisława Grossera na ul. Karmelickiej 29, a potem przez 3 lata w szkole zawodowej ORT-u przy ul. Długiej. Jako dziecko należała do Skifu, a następnie do Cukunftu. W okresie uczęszczania do szkoły zawodowej nie udzielała się jednak w organizacjach bundowskich, skupiając się na nauce i aktywności w samorządzie szkolnym. 

W trakcie wojny

Po wybuchu II wojny światowej siostra Maszy wyjechała do Białegostoku, a ona pozostała z rodzicami. W 1940 roku Masza razem z innymi cukunftystkami pracowała w Sanatorium Medema w Miedzeszynie. W październiku 1940 roku powróciła do Warszawy, by zamieszkać razem z rodzicami w ich dawnym mieszkaniu na ul. Nalewki 47, które znalazło się w granicach getta. Włączyła się wówczas w działanie podziemnego Cukunftu [JLC Box 45, file 8]. Zarabiała na życie, szyjąc, piorąc, farbując i sprzedając ubrania. Po wielkiej akcji likwidacyjnej Masza początkowo, razem z ojcem, pracowała w szopie rymarskim na ul. Szczęśliwej. Latem 1942 roku matka, a jesienią ojciec, zostali wywieziony do obozu zagłady Treblinka II. Masza za namową koleżanki z Cukunftu Lei Szyfman weszła do Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po akcji styczniowej w 1943 roku zamieszkała razem z innymi bundowcami z grupy Lejba Gruzalca na ul. Zamenhofa 29. Wówczas strzelania uczył jej teoretycznie Chaim Frymer. Brała udział w powstaniu w getcie warszawskim w grupie dowodzonej przez Lejba Gruzalca na terenie getta centralnego (ulice: Zamenhofa 29, Miła 29 i Miła 18). Miała FN-kę 7, belgijski rewolwer i granat własnego wyrobu. Do jej zadań należało m.in. zabijanie (wspólnie z Melechem Perelmanem) metodą partyzancką Niemców, którzy podpalali domy. Kiedy znalazła się razem z innymi w bunkrze na ul. Miłej 18, dzięki pomocy Marka Edelmana udało jej się stamtąd wyjść i dotrzeć na ul. Franciszkańską 30, gdyż jak stwierdzał po latach Edelman: „nie uległa tej chwilowej histerii” i nie popełniła z innymi samobójstwa [Assuntino, Goldkorn, 2006: 89].  

Po wyjściu z getta

10 maja razem z innymi bojowcami wyszła z getta kanałami. Początkowo trafiła do Łomianek, a stamtąd przedostała się do lasów wyszkowskich w okolicach Kamieńczyka, gdzie dołączyła do partyzantki w Gwardii Ludowej. Tam przebywała do listopada 1943 roku. Następnie powróciła do Warszawy, gdzie ukrywała się w domu przy ul. Żelaznej 64 [Bereś, Burnetko 2008: 163; Żyliśmy w oczekiwaniu 2017; Grupińska 2003: 178–179]. Masza brała udział w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej, gdyż Armia Krajowa nie przyjęła ich grupy bojowców. Glajtman zajmowała się kuchnią polową w Śródmieściu, a jej mąż Jakubek (Jakub) Putermilch był na barykadzie. Po upadku powstania postanowili pozostać w mieście, ukrywając się w ruinach. Przebywali w okolicy ul. Śliskiej i Siennej do 22 stycznia 1945 r. W marcu 1945 r. wyjechali i pod koniec października 1945 roku dotarli do Palestyny, gdzie zamieszkali w Tel Awiwie [Przygoński, 2008, s. 317–318]. Masza Glajtman-Putermilch w 2003 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP. Jej nazwisko upamiętniono też na tablicy pamiątkowej, umieszczonej przy pomniku Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego na ul. Prostej 51 w Warszawie.