Landau Aleksander Lejb
Życie przed wojną
Aleksander Landau urodził
się w Galicji, najpewniej w ostatnich latach XIX w. W młodości, wraz z
rodzicami i bratem Józefem Landauem, przeprowadzili się do Wiednia[1]. Po
odzyskaniu przez Polskę niepodległości przyjechał do Warszawy, gdzie był
działaczem lewicowej partii Poalej Syjon-Lewica. Do rodziny Landau należała,
powstała w 1931 r., fabryka „Anglowood” zajmująca się stolarką budowlaną – w
szczególności produkcją desek podłogowych i listew drewnianych. Był to zakład
średniej wielkości, zatrudniający 10 robotników i przerabiający rocznie około
550 m3 drewna (Rocznik Przemysłu Polskiego 1936, 9262).
Udział w pracach Oneg Szabat
Ponieważ wspólnikiem w zakładzie był Mozes Landau – krewniak
Aleksandra, który wyemigrował do USA i posiadał obywatelstwo amerykańskie,
przedsiębiorstwo to nie trafiło pod zarząd komisaryczny aż do grudnia 1941 r.
Dzięki temu Aleksander Landau zachował szerszą swobodę prowadzenia działalności
gospodarczej i stosunkowo dobrą sytuację ekonomiczną. Swoje środki
wykorzystywał on, między innymi, do wspierania działalności Oneg Szabat,
którego był członkiem. Według książki kasowej w okresie od kwietnia do końca
1941 r. jego wpłaty wyniosły w sumie 925 zł (ARG, t. 27, XXXIII.), co stanowiło
równowartość kilku miesięcznych wynagrodzeń robotnika. Być może współfinansował
on także wynajem lokalu, gdzie umieszczona była radiostacja prowadząca nasłuch
radiowy, z którego korzystały redakcje pism konspiracyjnych (ARG, t. 22,
XXVI).
Poza wsparciem finansowym prac Oneg Szabat brał
on również udział w pracach tej grupy (ARG, t. 11, XXIV.), między innymi przy
przygotowaniu tez do opracowań, które miały być przygotowane do Podziemnego
Archiwum Getta (patrz np. ARG, t. 12, 118.). Z kolei córka Aleksandra
Landaua, Margalit (Emilka) Landau była działaczką Ha-Szomer
Ha-Cair, a później członkinią powstałej w 1942 r. Żydowskiej
Organizacji Bojowej.
Przejęcie zakładu przez OBW i praca po akcji deportacyjnej
W końcu 1941 r. zakład drzewny przy ul. Gęsiej 30, z powodu
wypowiedzenia USA wojny przez Niemcy, przestał być uważany za należący do
obywatela państwa neutralnego. Przez to stolarnia została przejęta przez
spółkę Ostdeutsche Bautischlerei Werkstätte. Mimo to Aleksander
nadal zachował dużą kontrolę nad zakładem. Dzięki temu podczas akcji
deportacyjnej latem 1942 r. miał on kluczową rolę w przyjmowaniu do zakładu
nowych pracowników. Do pracy zatrudniono wówczas między innymi Hersza
Wassera, Eliasza Gutkowskiego, Pereca Opoczyńskiego, Leona
Ringelbluma – brata Emanuela, czy Jechiela Górnego.
W zbiorach Archiwum Ringebluma zachował się wysłany z Umschlagplarzu list
rabina Jechiela Meira Blumenfelda do Aleksandra Landaua, w
którym autor prosił o ratunek – jak się wydaje, interwencja Landaua była udana.
Po zakończeniu deportacji Landau nadal kierował pracą kilkuset
pracowników OBW. Kilkukrotnie w zakładzie rozchodziły się plotki o planach
likwidacji lub relokacji przedsiębiorstwa. Pogłoski te były pretekstem do
zbierania pieniędzy od zamożniejszych Żydów, mających sfinansować łapówkę i
oddalić groźbę zamknięcia zakładu. Nie jest jasne, czy w rzeczywistości były
takie plany w stosunku do zakładu, czy też kierownictwo usiłowało jedynie
wymusić świadczenia od swoich podwładnych.
Ucieczka z getta i śmierć
W trakcie akcji styczniowej Aleksander Landau trafił na
Umschlagplatz – prawdopodobnie poszedł tam, by interweniować w obronie swoich
pracowników. Miał on zostać deportowany, lecz dzięki swojej pozycji w OBW
został on zwolniony. Tego samego dnia, 18 stycznia 1943 r., zginęła w starciu z
Niemcami córka Aleksandra – Margalit Landau.
Po wybuchu powstania w getcie Aleksander Landau zdołał zbiec z
getta. Wkrótce później uzyskał on dokumenty potwierdzające jego – rzekome –
obywatelstwo jednego z państw Ameryki Południowej. Z tymi dokumentami zgłosił
się on do Hotelu Polskiego przy ul. Długiej 29. Stamtąd został
przewieziony do obozu internowania w Vittel na terenie Francji. Przebywał tam
do kwietnia 1944 r., kiedy to został wywieziony przez Drancy do Auschwitz,
gdzie został zamordowany.
