Halina (Chajka) Bełchatowska-Szpigel

Życiorys – przed 1939 r.

Halina (Chajka, Chaja) Bełchatowska-Spiegel (inne formy zapisu nazwiska: Szpigiel, Spiegel, Spigiel) urodziła się 11 listopada 1919 Warszawie. Rodzice Chai rozwiedli się, kiedy była dzieckiem. Jej ojciec Szaja wyemigrował do Montreal; była więc wychowywana przez matkę – Mindl Hauptmann, która z zawodu była introligatorką. Mieszkały razem z babcią Chai na ul. Smoczej 14 w Warszawie. W domu rozmawiano po niemiecku i po polsku. Jidysz znała dzięki otoczeniu, w którym mieszkała i też organizacjom bundowskim, do których należała. W związku z tym, że Mindl związana była z bundowską organizacją kobiecą JAF (Jidisze Arbeter-Froj Organizacje; jid. Organizacja Żydowska Kobieta Pracująca), Chajka jako dziecko należała do Skifu do kółka o nazwie Mateoti. Następnie została aktywistką Cukunftu. Ukończyła państwową szkołę powszechną dla Żydów – tzw. szabasówkę. Przed wojną jako pensjonariuszka wielokrotnie przebywała w Sanatorium im. Władimira Medema w Miedzeszynie pod Warszawą.

W trakcie wojny

Po wybuchu II wojny Chajka pozostała w mieszkaniu na ul. Smoczej 14, które znalazło się w 1940 roku w granicach getta. Na ten adres miała wystawiony Ausweis i w maju 1941 roku otrzymała paczkę żywieniową z zagranicy (AŻIH, ŻSS, 211/70, 24). W getcie dalej była aktywna w organizacjach bundowskich, głównie w młodzieżówce – w Cukunfcie. Pracowała też w kuchni bundowskiej na Nowolipiu. Była łączniczką i zajmowała się kolportażem nielegalnej literatury drukowanej przez organizacje bundowskie (In di jorn 1948, 334, 337).Po wielkiej akcji likiwdacyjnej była zatrudniona w szopie rymarskim Kurta Roericha. Tam także pracował jej przyszły mąż Boruch (Bronek) Spiegel, również cukunftowiec. W sierpniu lub listopadzie 1942 roku Chajka razem z innymi została zabrana z szopu na Umschlagplatz, a stamtąd do pociągu towarowego wiozącego Żydów do Treblinki II. Razem z rodzeństwem Błonesów, Mosze Kaufmanem, Welwlem Rozowskim i innymi udało jej się wyskoczyć z pociągu (Edelman 2015, 46). Nie mając nikogo po aryjskiej stronie, powróciła do getta, gdzie przebywał jej ukochany Bronek. W styczniu 1943 roku Chajka wstąpiła do Żydowskiej Organizacji Bojowej. W kwietniu brała udział w powstaniu w getcie. Walczyła na terenie szopów Toebbensa-Schultza pod dowództwem Marka Edelmana. W tej samej grupie walczył jej przyszły mąż. Wydostała się kanałami na „aryjską” stronę 29 kwietnia 1943 roku. Stamtąd razem z Bronkiem została zabrana do Łomianek, a następnie przebywała w lasach wyszkowskich do 22 sierpnia 1943 roku. Była członkiem Żydowskiej Grupy Partyzanckiej GL. Po powrocie do Warszawy po aryjskiej stronie używała fałszywych personaliów na imię i nazwisko: Halina (Helena) Bałucka. Od stycznia do sierpnia 1944 roku razem z Bronkiem, Maszą Glajtman-Putermilch i jej mężem Jakubkiem Putermilchem Chajka ukrywała się w mieszkaniu teścia Władysława Świętochowskiego (Józefa Pery) na ul. Żelaznej 64 w Warszawie (AŻIH, 301/4433, 4).W sierpniu 1944 roku razem z Bronkiem brała udział w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Ludowej. Według Antoniego Przygońskiego była w służbach pomocniczych AK w Śródmieściu. Po jego upadku ukrywała się do 22 stycznia 1945 roku w schronach przy ul. Śliskiej i Siennej (Przygoński 2008, 297).

Po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej Chajka początkowo próbowała odbudowywać swoje życie w Warszawie. Zamieszkała razem z Bronkiem na ul. Siennej 38. Pracowała w Warszawskim Komitecie Żydowskim. W 1946 roku wyemigrowali z Polski. Początkowo przebywali w Szwecji, gdzie urodziło się ich pierwsze dziecko – syn Chil (Julius). Następnie w 1948 roku przybyli do Montrealu, gdzie razem spędzili pozostałe lata swojego życia. Tutaj też Chajka odnowiła kontakty z ojcem. Z dziećmi w domu rozmawiali w jidysz. Do końca życia związana była z bundowcami na całym świecie. W Montrealu była sekretarką Frojen-Wladek-Brencz bajm Arbeter Ring (jid. Oddział Kobiecy im. Władka przy Kółku Robotniczym). Razem z mężem w Montrealu założyli firmę produkującą torebki i inną galanterię skórzaną. Chajka zmarła w wieku 82 lat (Rozenfeld 2002, 39–40; AŻIH 303/V/425/B, 1158/9550; Kozłowska 2023).