„Biuletin”

Charakterystyka pisma

Po ustabilizowaniu się sytuacji wewnątrz Bundu i odbudowaniu struktur partyjnych w wojennych konspiracyjnych warunkach, w maju 1940 roku partia zaczęła wydawać pismo w jidysz pt. „Biuletin” (Biuletyn). Prawdopodobnie pierwszy numer pisma, był też pierwszym numerem pisma wydanym przez Bund w okupowanej Warszawie. Świadczy o tym chociażby artykuł wstępny do numeru z maja 1941 roku:

„Dzisiejszym 16. numerem „Biuletynu” rozpoczynamy drugi rok naszego wydawnictwa. W ciągu 12 miesięcy daliśmy robotnikowi żydowskiemu i człowiekowi pracy 15 numerów naszego „Biuletynu”. Przychodzi nam pracować w warunkach podziemnej konspiracji, pod strasznym, hitlerowskim reżimem. Okropna nędza i straszliwy terror nie mogą złamać dążenia mas żydowskich do wolności i do socjalizmu. Zadaniu temu służyliśmy w naszym „Biuletynie” i pracę tę będziemy kontynuować aż do zwycięstwa” („Biuletin” nr 6(16), k. 1, cyt. za: ARG, t. 16, 136–137).

„Biuletin” zaczął się ukazywać po pogromie przeprowadzonym przez Polaków w okresie Świąt Wielkanocnych w marcu 1940 roku. Pismo miało dodać odwagi i wiary w lepsze jutro żydowskim mieszkańcom Warszawy. W ten sposób chciano też pokazać i zaznaczyć kontynuację swojej działalności, pomimo przeciwności losu. „Biuletin” ukazywał się przeważnie raz w miesiącu. Poszczególne numery charakteryzowały się nierówną liczbą stron kolejnych. Drukowano je na powielaczu w postaci maszynopisu. Ostatnie wydanie pochodzi z 20 grudnia 1941 roku. Obecnie posiadamy 6 numerów z 10 z 1940 roku z miesięcy: maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień oraz pierwszy dostępny nam egzemplarz z grudnia – nr 10. Z 1941 roku zachowało się 9 z 14 numerów: ze stycznia – nr 1 (11) i nr 2 (12), z lutego – nr 3 (13), z marca – nr 4 (14), z kwietnia – nr 5 (15), z maja – nr 6 (16), z sierpnia – nr 9 (19) z 10.08 i nr 10 (20) z 31.08, z 10 września nr 11 (21), z 15 listopada – nr 13 (23), ostatni – nr 14 (24) z 20 grudnia. W sumie z 24 numerów pozostało 15. Autorką winiety pisma była działaczka Cukunftu Rywka (Ryfka) Rozensztajn-Starker (Rozensztejn/Rozensztein-Sztarker), ps. Stasia, Stanisława Rozowska (Piątkowska 2018, 779).

Wszystkie artykuły ze względów bezpieczeństwa nie były podpisywane nawet inicjałami imienia i nazwiska autora tekstu. Możemy jedynie się domyślać, że główni autorzy należeli do ścisłego grona kierownictwa Bundu. Jeden z nielicznych tekstów, który zawiera informacje na temat sytuacji w getcie warszawskim, a którego autorstwo jest nam znane, to artykuł pt. Der chesed fun a sztiln tojt (jid. Łaska cichej śmierci) napisany przez Adinę Blady-Szwajger. Tekst został opublikowany w numerze 14 (24) z 20 grudnia 1941 roku (ARG, t. 16, 241–244).

Na łamach „Biuletinu” drukowano teksty zróżnicowane pod względem formalnym. Pojawiały się raporty, kroniki wojenne, reportaże oraz reportaże literackie. Pismo nie zawierało spisu treści. Na łamach kolejnych numerów zastanawiano się nad celem i sensem wojny rozpętanej przez Hitlera. Omawiano sytuację na frontach wojennych. W wielu artykułach wyrażano nadzieję, że koniec wojny przyniesie ustanowienie nowego ładu na świecie. Przedstawiano również wizję przyszłej Polski, kraju, w którym głównymi wartościami miały być równość i braterstwo pomiędzy narodami. Jedną ze stałych rubryk pisma była „Kronika polska”, w której opisywano nie tylko sytuację na terenie okupowanej Polski, ale też podawano informacje na temat działalności Rządu polskiego na uchodźstwie. Na łamach „Biuletinu” informacje na temat sytuacji Żydów nie dominowały tematów poszczególnych numerów, a były jednymi z wielu poruszanych na kartach pisma. Wyrażano krytyczny stosunek do warszawskiego Judenratu (Rady Żydowskiej), niewiele zaś pisano na temat sytuacji Żydów w getcie warszawskim. Dokonywano też przeglądu prasy. Obok przedruków z polskiej prasy konspiracyjnej, np. z „Walki”, „Zagadnień” i „Barykady Wolności”, zamieszczano również urywki z niemieckiej prasy propagandowej, np. z „Krakauer Zeitung”, „Frankfurter Zeitung” czy „Das Reich”. Publikowano również tłumaczenia artykułów z pisma „Nowoje Słowo”. Obok przedruków z tytułów związanych ze środowiskiem polskich socjalistów, dużo miejsca przeznaczano na publikację materiałów zawierających informacje o partiach socjaldemokratycznych działających w państwach zachodniej Europy. Nawet zamknięci za murami getta bundowcy nadal postrzegali Bund jako część ogólnopolskiej organizacji socjalistycznej, co podkreślano na łamach prasy.

Pismo skierowane było głównie do członków bundowskich organizacji i ich sympatyków, a także do osób zaufanych, o czym przypominano na łamach pisma. Ze względu też na trud drukowania i deficyt papieru, jeden egzemplarz po przeczytaniu przekazywano kolejnym czytelnikom. Świadczy o tym instrukcja zamieszczona na końcu numeru 9 (19) z 10 sierpnia1941 roku: „Czytaj uważnie. Przekaż dalej dobrym towarzyszom. Strzeż się szpiegów gestapo i SS” (ARG, t. 16, 156). Środki na druk pochodziły m.in. z funduszu prasowego. Wpłaty na niego opublikowano w numerze 13 (23) z 15 listopada 1941 roku (ARG, t. 16, 207).