Kibuc Droru w Werbkowicach
Historia
Kibuc został
założony w połowie 1941 r. w Werbkowicach koło Hrubieszowa (w Hrubieszowie
przed wojną funkcjonowała silna organizacja lokalna Droru). Wśród jego
założycieli byli Henoch Gutman, Mojżesz Rubinczyk oraz Szaul Dobuchno. Kibuc miał stać się bazą dla działalności
partyzanckiej na tamtych terenach. Młodzież z Droru pracowała tam na roli (ARG,
t. 6, 105, 107), niektóre dokumenty mówią o pracy w tartaku (ARG, t. 17, 283).
To właśnie od
grupy chaluców z Werbkowic nadeszła do Warszawy wiadomość o wywózkach do
Sobiboru. 1 czerwca do Warszawy dotarł list z Hrubieszowa wysłany przez Brochę
z tamtejszego gniazda Droru:
„Piszę do Was po raz ostatni z Hrubieszowa. Już wiadomo, że wszyscy Żydzi
muszą opuścić Hrubieszów i okoliczne miasteczka. (…) Nie wiadomo, jak się
odbędzie to wygnanie i dokąd – tego też nie wiemy. Krążą pogłoski, że wyślą nas
do Białegostoku, ale trudno w to uwierzyć. Bardzo możliwe, że czeka nas ten sam
los co lublinian, wilnian i wielu innych Żydów.
Kibuc w Werbkowicach, mimo wszystkich interwencji, musiał opuścić swoje
miejsce. (…) Chcieliśmy ich sprowadzić do Hrubieszowa i stąd, jak sądziliśmy,
byłoby lżej o wyjazd – dokądkolwiek. Ale oni musieli pojechać do Grabowca.
Teraz czeka ich ten sam los, co i nas i wszystkich Żydów z okolicy. (…) Wy ze
swej strony postarajcie się odnaleźć kibuc z Werbkowic. Zróbcie wszystko, co
leży w Waszej mocy" (ARG, t. 1, 164–165)
Być
może w odpowiedzi na ten list do Hrubieszowa zostały wysłane łączniczki Droru,
Frumka Płotnicka i Chawka Folman. Gdy dotarły tam 7 czerwca 1942 r., trwało
jeszcze wysiedlenie Żydów. Działaczki zobaczyły tam ludzi prowadzonych na stację: mężczyzn,
kobiety, dzieci (ARG, t. 6, 102, 135). Do Warszawy przywiozły pierwsze
informacje o obozie zagłady w Sobiborze (ARG, t. 19, XXIX). Udało się przekonać
Niemca, właściciela tartaku, w którym pracowali chaluce, by nie pozwolił na ich
wywiezienie wraz z resztą hrubieszowskich Żydów (Sakowska 1990, cz. 2, 89).
W
czasie wielkiej akcji likwidacyjnej Dror starał się wysłać jak najwięcej
chaluców z Warszawy do Werbkowic (Cukierman 2020, 148). Jedna z grup została
po drodze schwytana podczas kontroli dokumentów i zamordowana przez Niemców.
Wkrótce potem kibuc w Werbkowicach został zlikwidowany, a większość
przebywających tam chaluców zamordowana.
