Mordechaj Growas

Życiorys

Urodził się w Warszawie, przed wojną był instruktorem z gdudu „Tel-Amal” Haszomer Hacair, w czasie okupacji niemieckiej kierował warszawskim gniazdem tej organizacji. Drukował artykuły w podziemnej gazecie „Płomienie”, która zawierała przede wszystkim artykuły członków gdudu „Tel-Amal”.

W sierpniu 1942 r. w trakcie wysiedlenia z Warszawy wraz z Elijahu Różańskim, jego bratem Falkiem, Margalit Landau i Israelem Gutmanem wyskoczył z pociągu do Treblinki i wraz z towarzyszami wrócił do getta w Warszawie. Z ramienia ŻOB wykonywał tam wyroki śmierci na współpracownikach gestapo, m.in. w październiku 1942 r. wraz z Landau i Różańskim na Jakubie Lejkinie (zastępcy kierownika SP). Growas wziął udział w akcji samoobrony w styczniu 1943 r. Był w grupie bojowców pod wodzą Mordechaja Anielewicza, która zaatakowała Niemców na rogu ul. Niskiej i Zamenhofa.

W czasie powstania kwietniowego dowodził jedną z 4 grup bojowych Haszomer Hacair (pozostałymi dowodzili Szlomo Winogron, Dawid Nowodworski i Josek Farber). 19 kwietnia jego grupa bojowa stacjonowała w domach przy zbiegu Zamenhofa i Gęsiej. Był jednym z 14 bojowców ocalałych z bunkra przy Miłej 18. 10 maja wraz z innymi opuścił getto kanałami i przedostał się najpierw do Łomianek, a potem do lasów wyszkowskich, gdzie utworzyli oddział Gwardii Ludowej im. Mordechaja Anielewicza. Członkowie grupy dowodzonej przez Merdka Growasa, w tym Chaim Arbuz, zginęli, jak podaje Bernard Mark, z rąk partyzantów związanych z NSZ lub, jak opisywali Jan „Dudek” Załęski oraz Icchak Cukierman, z rąk oddziału AK (Mark 1959, 449; AŻIH, 301/1818, Cukierman 2000, 286–287). Dariusz Libionka dowodzi jednak przekonująco, że zginęli zapewne z rąk oddziału „Kulawego”, który nie należał do AK – w tym okresie działał pod szyldem „Miecza i Pługa”, potem była to grupa luźna (Libionka 2007, 578–581).