Mojsze Goldberg

Życiorys – przed 1939 r.

Mojsze Goldberg pochodził z rabinackiej rodziny z Kałuszyna. Jego ojciec Jehoszua Aszer był synem rabina ze Stoczka (Węgrowskiego). Matka Ite, chociaż również wywodziła się z rabinackiej rodziny, politycznie związana była z Bundem. W ich mieszkaniu organizowała spotkania bundowców, a nazywano ją „Di mame fun Bund” (jid. : mama Bundu). Mojsze do 10. roku życia uczył się w chederze, co musiał przerwać z powodu problemów finansowych rodziny. W 1918 r. jego starszy brat wciągnął go do bundowskiej organizacji. Mojsze razem z Israelem Milgrojmem organizowali w Kałuszynie „Mały Bund” (Der klejner Bund), z którego potem powstał w miasteczku Cukunft. Był jednym z założycieli, a potem też przewodniczącym Cukunftu i Skifu w Kałuszynie. Początkowo pracował jako kamasznik, a po kilku latach zmienił zawód i został fryzjerem.

Przez całe życie pracował i dążył do osiągnięcia socjalistycznych ideałów – wizji lepszego nowego świata. Chcąc wysłuchać przemówień Władimira Medema w Siedlcach, z powodu braku funduszy na bilet, Goldberg udał się z Kałuszyna do Siedlec na piechotę. Pod wpływem mów Medema i uwielbieniu dla niego – stał się jednym z głównych działaczy Bundu w Kałuszynie, szczególnie zainteresowany był pracą z młodzieżą i dziećmi żydowskimi. Był duszą młodzieżówki i świetnym mówcą. Działał w Skifie, gdzie był przewodniczącym. Wyciągał dzieci z biednych domów, zabierał ich na pola i do lasu, aby oderwać ich od otaczającej je biedy. Pisał dla nich również piosenki. Był dla nich wzorem do naśladowania. Zawsze też płacił za wstęp na własne wykłady. Pisał na łamach „Jugnt Weker” i „Di Klejne Folkscajtung”. Brał udział w pochodach organizowanych przez Bund. Na zebraniach Cukunftu można było usłyszeć jego płomienne mowy, które inspirowały innych do działania, przez co też stał się przywódcą młodzieżówki w Kałuszynie. Jako osoba pochodząca z biedoty – rozumiał innych i ich potrzeby. Nie zaprzestał pracy nawet wtedy, gdy zaczął ciężko chorować.

Wiosną 1926 r. na zebraniu prowadzonym przez Goldberga została stworzona sekcja piłki nożnej. Był to również zaczątek działalności organizacji sportowej Morgnsztern (jid. Jutrznia) w Kałuszynie.

W 1931 r. z powodów ekonomicznych przeprowadził się do Warszawy. Chociaż zaproponowano mu płatne stanowisko funkcjonariusza w Centralnym Komitecie Bundu, Mojsze nie chciał przyjąć posady, choć poprawiłaby ona jego sytuację finansową. Uważał, że nie należy brać pieniędzy za pracę w i dla Partii. W stolicy kontynuował swoją pracę na rzecz bundowskich organizacji, w tym obok Cukunftu, również należał do Bundu. Został przewodniczącym grupy bundowskiej w Związku Zawodowym Fryzjerów. Na życie zarabiał, pracując w zakładzie fryzjerskim na ul. Pawiej 4. Zamieszkał w lokum znajdującym się w piwnicy, gdzie na gruźlicę zmarli jego dwaj bracia: Jankl i Aron. W 1938 r. ożenił się z pochodzącą z Kałuszyna Rochl (Ruchla) z domu Lis – działaczką Skifu i Cukunftu.

W trakcie wojny

Po wybuchu II wojny razem z żoną pozostali w Warszawie. We wrześniu 1939 r. urodziła im się córeczka Fride (Doires bundistn, 1956, 439). Mieszkali na ul. Nowolipki 36/10 – na ten adres Mojsze miał wystawiony Ausweis i w maju 1941 r. otrzymał paczkę żywieniową z zagranicy (AŻIH, ŻSS, 211/70, 26; AŻIH, AJDC, 210/84, 16). W getcie warszawskim był jednym z najaktywniejszych działaczy w podziemnym Cukunfcie i Bundzie. Kierował „piątką” fryzjerską Cukunftu. Był członkiem Centralnej Rady Związków Zawodowych jako przedstawiciel fryzjerów, a także wchodził w skład Kolektywu Partii, również jako przedstawiciel fryzjerów (In di jorn fun jidiszn churwn, 1948, 329–330). Był jednym z pierwszych, który opowiadał się za powstaniem przeciwko niemieckiemu okupantowi i jego polityce (AAN, Bund, 30/III/2, 14).

W nocy z 17 na 18 kwietnia 1942 r. Mojsze został zabrany przez gestapo z mieszkania na ul. Nowolipki 36 i zamordowany na rogu ul. Nowolipki i Karmelickiej. Jego zwłoki zostały znalezione na ul. Nowolipki 34. Razem z nim zginęła żona i córeczka (Doires bundistn, 1956, 439; Hertz, Di geszichte fun a jugnt, 1946, 521, 567). Według Bernarda Goldsteina – żona poszła dobrowolnie za nim, zabierając ze sobą 3-letnie ich dziecko i razem zostali zastrzeleni. Na listach ofiar poległych owej nocy, Fride nie została wymieniona (Goldstein, 1961, 101). Zostali pochowani na cmentarzu żydowskim na ul. Okopowej w Warszawie (AYV, O.6/79).