Abraham Bortensztejn
Życiorys – przed 1939 r.
Urodził się w Warszawie. Brak informacji na temat jego domu rodzinnego. Wiadomo jedynie, że od najmłodszych lat
związany był z żydowskimi socjalistami. Około 1925 r. wstąpił do
warszawskiego oddziału Cukunftu. Uczył się wówczas w szkole rzemieślniczej.
Bardzo szybko został jednym z głównych działaczy warszawskiego oddziału organizacji, w tym jego kasjerem, a
także przewodniczącym młodzieżówki na Powązkach. Tam też założył szkołę wieczorową dla młodych oraz bibliotekę. Nadzorował także
działalność grupy Skifu. Poza tym przewodniczył Sekcji Młodzieżowej przy
Związku Zawodowym Handlowców i Pracowników Biurowych, a także był członkiem
kierownictwa szkół wieczorowych przy Krajowej Radzie (Doires bundistn 1956, 428; Hertz 1946, 522, 570).
Pod koniec lat 30. wziął
ślub z cukunftystką z Powązek. Nie są znane jej personalia (Doires bundistn 1956, 429).
W trakcie wojny
Po wybuchu II wojny światowej, tak
jak wielu działaczy politycznych, Abrahamek początkowo opuścił
Warszawę, pozostawiając w stolicy – według Mosze Kligsberga – ciężarną żonę (Doires bundistn 1956, 429). Szybko jednak
powrócił do miasta. Podczas wojny mieszkał na ul. Gęsiej 13/51 (AYIVO, RG 1400
M9/155). Został członkiem podziemnego Centralnego Komitetu Cukunftu (In di jorn 1948, 330). Razem z Abraszą Blumem w imieniu
Bundu działali w Żydowskiej Samopomocy
Społecznej w getcie warszawskim. Jeszcze przed „Wielką Akcją” podczas wielu
spotkań powtarzał cukunftowcom: „Nie chcemy umrzeć na kolanach” i już na początku
1942 r. nawoływał do organizowania powstania (Hertz 1946, 521, 570-571;
Bereś, Burnetko 2008, 89). Podczas wielkiej akcji uważał, że najlepszą szansą
na przeżycie jest ukrycie się na terenie getta. Sceptycznie podchodził do
„fikcyjnych świadectw pracy”, które latem 1942 r. były rozdawane młodym (Meed 2003, 35).
Na początku września 1942 r. podczas „kotła” na ul. Miłej próbował ukryć się z żoną i swoją dwuletnią
córeczką, którą schował w walizce, na terenie szopu Roericha na ul. Nowolipki
74, gdzie pracował. Inni ukrywający się tam Żydzi obawiali się, że płacz
dziecka może zdradzić ich kryjówkę, zmusili więc Bortensztejnów do opuszczenia
kryjówki. Razem z żoną i dzieckiem został złapany przez Niemców na ulicy.
Podczas selekcji Abramek nie pokazał karty pracy, gdyż nie chciał rozstawać się
z najbliższymi i dobrowolnie poszedł razem z nimi (Meed, 2003, 59–60).
Tak ostatnie spotkanie z nim na ul.
Miłej 51, gdzie czekano na selekcję, opisał Bernard Goldstein: „Był tam Abramek
Bortenstein, najaktywniejszy członek naszego ruchu młodzieżowego. Na plecach
miał przywiązaną dużą walizkę z dziurami powybijanymi u góry i u dołu. W środku
ukrył swoje dziecko. On także stał i czekał w męce. Przeszedłby? Czy przejdzie
bezpiecznie ze swoim skarbem?” (Goldstein, 1961, 135 – tłum. M. Rusiniak-Karwat). Bortensztejnowie całą trójką zostali wywiezieni do Treblinki II.
