Lejb Gruzalc

Życiorys – przed 1939 r.

Lejb Gruzalc urodził się i całe krótkie życie spędził w Warszawie. Pochodził z chasydzkiej rodziny i otrzymał tradycyjne żydowskie wychowanie. Jego ojciec Szlomo Gruzalc był trykotażnikiem-chałupnikiem. Matka miała na imię Libele z domu Kantor. W wieku 15 lat Lejb wstąpił do Cukunftu. Chociaż był jednym z aktywniejszych członków organizacji, nie piastował kierowniczego stanowiska w młodzieżówce. Pracował jako drukarz, stąd działał także w Sekcji Młodzieżowej Warszawskiego Związku Drukarzy, gdzie był członkiem Zarządu.

Podczas II wojny Lejb dzięki swojej cichej naturze i zaangażowaniu w pracę był idealnym członkiem podziemnego ruchu. Działał w podziemnym Cukunfcie, pomimo że miał problemy zdrowotne po operacji ręki (Nojsztadt 1948, 414). Razem z Henochem Russem, Jankele Mendelsonem i innymi stworzył domy dla dzieci i młodzieży – dzieci ulicy – organizując im jedzenie, ubrania i zajęcie (Doires bundistn 1956, 380).

W getcie mieszkał na ul. Niskiej 37. Na ten adres miał wystawiony Ausweis oraz w maju 1941 r. otrzymał paczkę żywieniową z zagranicy (AŻIH, ŻSS, 211/70, 26; AŻIH, AJDC, 210/83, 19).

Powstanie w getcie

Podczas powstania w getcie dowodził grupą bundowską na terenie getta centralnego w rejonie ulic: Zamenhofa 29, Miłej 29 i 18. Walczyli w niej: Glajtman Masza, Jankelewicz Adek, Liliensztejn Mosze, Mittelman Izrael, Perlman Majloch, Futerman Ignac, Szerman Majorek, Szyfman Lea, Tasenkraut Berl, a także Dawid Hochberg (Grupińska 2003, 178–179). Tam, na rogu ulicy Miłej 29 z Zamenhofa znajdował się „bunkier” – główny punkt bojowców, gdzie znajdowała się m.in. radiostacja oraz kwaterowały grup Gruzalca, Lejba „Lutka” Rotblata i Arona „Pawła” Bryskina. Według sprawozdania Bundu – 19 kwietnia zginęło tam z rąk powstańców około 250 Niemców. 20 kwietnia domy te zostały podpalone przez wroga. Gruzalc zginął w dniu 27 kwietnia, broniąc wstępu do „bunkra” na ul. Miłej 29. Miał wówczas około 24 lat (Edelman 2015, 53).