Majer Mermelsztajn
Życiorys – przed 1939 r.
Majer Mermelsztajn pochodził z
rodziny chasydzkiej. Jego ojciec pracował w młynie parowym, a następnie w
fabryce papieru Motele Hurwicza w Piotrkowie. Majer bardzo wcześnie stracił
matkę. Z Piotrkowa wyjechał do Łodzi, gdzie zaczął pracować jako buchalter w
fabryce włókienniczej. W wolnych chwilach bardzo dużo czytał i dokształcał się.
Działał wówczas też społecznie i współpracował z bundowcami, m.in. z Pinie
Nutkiewiczem. Ich wpływ sprawił, że w 1913 roku należał już do Bundu, a także do
Związku Zawodowego Handlowców i Pracowników Biurowych, w którym bardzo szybko
wszedł do kierownictwa, a następnie przez długie lata był przewodniczącym
Związku (Hertz 1958, 233). Według Efraima Zelmanowicza – bundowca z Łodzi –
Majer był bardzo inteligentnym człowiekiem i serdecznym towarzyszem (Doires bundistn, 176).
W 1918 roku Majer ożenił się z Surą Tańską, która pochodziła ze znanej
bundowskiej rodziny (Jewish Records Indexing).
Dom stworzony przez małżeństwo Mermelsztajnów był miejscem spotkań bundowców, gdzie ich jedyny syn Stefan (ur. 8 IX 1921 w Łodzi), również od pierwszych lat życia nasiąkł socjalizmem.
W okresie międzywojennym Majer
działał w Bundzie w Piotrkowie Trybunalskim, a także był członkiem Łódzkiego
Komitetu Bundu. W 1938 roku został wybrany do Rady Miejskiej Łodzi z listy
Bundu (Hart 1944, 191;
Hertz 1958, 422, 429–430; Goldstein 1961, 49).
W trakcie wojny
Po wybuchu II wojny światowej
Mermelsztajn razem z żoną przeniósł się do Warszawy. Tam po zetknięciu się z
wojenną rzeczywistością, z widokiem trupów na ulicach, początkowo
przeszedł załamanie nerwowe. Kiedy już doszedł do siebie, razem z żoną weszli w
skład podziemnego Centralnego Komitetu Bundu. Majer brał udział w
konspiracyjnych zebraniach partii w getcie, czasami był nawet na nich głównym
mówcą, jak np. podczas zebrania w kuchni na ul. Orlej 3 (Celemenski 2000, 52).
Jako przedstawiciel Bundu był członkiem Centralnej Rady Związków Zawodowych (Edelman 2015, 23), a
także jako przedstawiciel Łódzkiego Komitetu – Kolektywu. Wchodził też w skład
Czerwonego Krzyża podziemnej Warszawskiej Organizacji – pomagał chorym,
aresztowanym i wysłanym do obozów (In di
jorn..., 329–331). Z ramienia Bundu należał do utworzonej w
marcu 1941 roku komisji finansowo-doradczej w Judenarcie (AŻIH,301/2277). Jako
społecznik i uchodźca pomagał innym uchodźcom w getcie.
W getcie mieszkał na ul. Nowolipki
45/16. Na ten adres miał wystawiony Ausweis, jak i też w maju 1941 roku
otrzymał paczkę żywieniową z zagranicy (AŻIH, AJDC, 210/165: 9 oraz 210/166:
95; AŻIH, ŻSS, 211/70: 29; AYIVO, M_9/155). Podczas wielkiej akcji – latem 1942
roku, a także przed nią, pracował w
szopie Toebbensa na terenie „małego” getta (Goldstein 1961, 123).
Po powstaniu
Żydowskiej Organizacji Bojowej został jej członkiem.
Mermelsztajn zginął w getcie
warszawskim. Według Bernarda Goldsteina i Emanuela Ringelbluma został
zabity na ul. Prostej podczas selekcji w szopie
Toebbensa (Goldstein 1961, 216; ARG, t. 29, 525). Według depeszy radiowej
z 7 lutego 1943 roku wysłanej przez Maurycego Orzecha i Leona Feinera do
Szmula Zygielbojma do Londynu – Majer zginął podczas akcji styczniowej w 1943
roku (Ten jest z ojczyzny mojej,
741).
Po powstaniu w getcie warszawskim Sura Mermelsztajn razem z synem (jako Ochalski) początkowo ukrywali
się w Warszawie po „aryjskiej” stronie, a następnie znaleźli się w Łodzi.
Również tam utrzymywała kontakt z Bundem w Warszawie za pośrednictwem Feinera (Sprawozdanie „A” Komitetu Centralnego Bundu
w Polsce, 749; AŻIH, CKŻwP WEiS, 303/V/425/M – Stefan Mermelsztajn; Meed, 2003, 234,
242–243).
