PERENSON RACHIL (RUTA)

Życiorys przedwojenny

Ojciec Ruty – Abraham Rutman był chasydem; matka Chaja Sura z domu Birberg Rutman, która nie była aż tak religijna jak jej mąż – miała duży wpływ na wychowanie swoich dzieci – czterech chłopców i czterech dziewcząt. Uważała że jej córki powinny iść z duchem czasu żydowskiego życia, stąd mężami córek zostali bundowcy: Estery (Berty) (1900 – 3 listopada 1938 Warszawa) –  Josef Gutgold, Chawy – Marek Stolar, Ruty – Mosze Perenson, a Jehudit (Justyny) – Motl Blumental.

Ruta w latach 1912–1920 ukończyła sześć klas Ośmioklasowego Gimnazjum Żeńskiego Filologicznego pani F. Thalgrün. Po jego likwidacji dwie ostatnie klasy ukończyła w Ośmioklasowym Gimnazjum Żeńskim F. Mirlasowej w Warszawie na ul. Długiej 50/11, gdzie 29 maja 1922 roku otrzymała świadectwo dojrzałości. Mieszkała wówczas z rodziną przy ul. Świętojerskiej 24. W okresie szkolnym związana była z Cukunftem. W szkole średniej była aktywna przy organizowaniu socjalistycznych kółek uczniowskich. W latach 1919–1920 należała do kółka dramatycznego przy Cukunfcie w Warszawie. W 1922 roku została nauczycielką w żydowskiej szkole dramatycznej przy Kultur Lige.

W 1923 roku – po rocznej przerwie z powodu choroby – jak napisała w życiorysie składanym wraz z dokumentacją na studia na Uniwersytet Warszawski na Wydział filozoficzny (sekcja humanistyczna), chciała rozpocząć studia. Została na nie przyjęta i 27 kwietnia 1923 roku złożyła przyrzeczenie studenckie. Studiowała historię. Podczas studiów wśród innych żydowskich studentów mówiła dużo na temat socjalistycznych ideałów i Bundu. Na uczelni była jedną z założycieli bundowskiego studenckiego koła Ringen, w którym działała podczas studiów. Przez długie lata była także członkinią JAF (Jidysze Arbeter Froj Organizacje) – bundowskiej organizacji kobiecej. Uczestniczyła w bundowskich kampaniach wyborczych i innych akcjach. Ruta wyznaczała sobie cele w życiu i zawsze kierowała się logiką i rozumem. A przy tym sprzeciwiała się złu, i kierowała się ideałami socjalizmu.

Ruta nie ukończyła studiów na UW. Studiowała z przerwami, stąd już w roku akademickim 1925/1926 składała podanie o przywrócenie jej na studia, gdyż jak w nim napisała: „W roku 1924/25 zmuszona byłam wyjechać w sprawach rodzinnych do Paryża. Wykorzystałam czas pobytu w Paryżu dla pracy naukowej (byłam słuchaczką wydz. filozoficznego przy Sorbonie)” [AUW, RP 1463: 15]. Jej podanie we wrześniu 1925 roku zostało rozpatrzone pozytywnie. W sumie ukończyła siedem semestrów. Z powodów utraty lekcji i możliwości zarobkowych, w grudniu 1927 roku w odpowiedzi na jej prośbę z listopada 1927 roku odroczono jej płatności za studia na dwa lata. Opłaty te uiszczała w ratach dopiero od końca 1938 roku. W międzyczasie z powodów finansowych zajęła się pracą i wyuczyła się zawodu kapeluszniczki i modystki i przez długie lata prowadziła własną pracownię. Z pracą związane były jej częste podróże do Paryża. Z ostatniej takiej podróży powróciła tuż przed wybuchem II wojny światowej – ostatnim pociągiem do Polski.

Razem z mężem Moszem Perensonem prowadziła dom otwarty dla bundowców. W 1930 roku urodził im się syn Niko.

W trakcie wojny

Po wybuchu II wojny światowej pozostała sama z synkiem Niko, gdyż jej mąż uciekł do Wilna. W trakcie bombardowania Warszawy zostało zniszczone jej mieszkanie na ul. Marszałkowskiej 151 [AYIVO, RG 1400 M9/155]. W getcie warszawskim zamieszkała na ul. Leszno 24/44. Jej mieszkanie było punktem spotkań członków bundowskich organizacji. Na ten adres miała wystawiony Ausweis, a także w maju 1941 roku otrzymała paczkę żywieniową z zagranicy [AŻIH, AJDC, 210/84:18; In di jorn fun jidiszn churwn: 335].

Marek Edelman wspominał: „Ruta Perenson, przed wojną modystka. Zawsze chodziła w kapeluszu odpowiednim do okazji i pory roku. Wychodziła na ulicę z Lucją Goldsztajn, żoną Bernarda Goldsztajna, która była wysoką, przystojną kobietą, i demonstrowały nowe modele kapeluszy. Dyktowały w ten sposób warszawską modę na kapelusze. Po akcji styczniowej mieszkała na Świętojerskiej” [Edelman, 2011, 184–185].

Była aktywna na wielu polach w podziemnej działalności Bundu. W jej mieszkaniu przez pewien czas przebywał Bernard Goldstein. Martwiła się też o jedynego syna, stąd po rozpoczęciu wielkiej akcji czyniła wszystko aby jeśli nie siebie, to chociaż go uratować. Pod koniec 1942 roku razem z Cilą Frydrych i Polą Flinker zostały umieszczone w mieszkaniu na ul. Świętojerskiej 11 lub 21. Według Władki Meed (wówczas Fejgele Peltel) w międzyczasie Niko (przez Władkę nazywany Miko) został złapany na ulicy po aryjskiej stronie i uwięziony, ale nie wydał nikogo i po zapłaceniu za niego ogromnej łapówki został odesłany do getta. Według Goldsteina po zadenuncjowaniu mieszkania Cila i Pola zostały wysłane na Majdanek i tam zamordowane. Natomiast Rutę z Niko udało się Bundowi wykupić i z powrotem sprowadzić ich do getta [Goldstein, 1961, 167; Peltel Miedzyrzecki, 1948, 147–149].

Po upadku powstania w getcie warszawskim razem z synem Niko zostali wywiezieni na Majdanek i tam zginęli. Marek Edelman błędnie podaje, że zginęła podczas powstania w getcie [patrz np.2011, s. 120].