LAZAR-MELMAN ITKE
Życiorys
Itke Lazar-Melman pochodziła z
chasydzkiej rodziny z miejscowości Piaski z okręgu lubelskiego (obecnie woj.
lubelskie). Pomimo, że pochodziła z ortodoksyjnej pobożnej rodziny, poszła w
innym kierunku: świeckiej żydowskiej kultury i ruchu robotniczego. Bardzo młodo
ukończyła Seminarium Nauczycielskie CISzO w Warszawie i zaczęła pracę jako
nauczycielka. Była sumienną nauczycielką, pełną wiary we własną pracę, z misją
pedagogiczną edukacji żydowskich dzieci. Pracę w szkole traktowała jak
powołanie. Miała cudowny wpływ na dzieci i szybko zyskiwała ich sympatię. Brała
udział w wielu kursach i konferencjach nauczycielskich. Jej mężem był również
nauczyciel i bundowiec Szlama Melman. Uczyli w tych samych szkołach CISzO i w
tych samych miastach. W tym, że Itka uczyła w młodszych klasach. Początkowo
pracowała w Zamościu w szkole im. I.L. Pereca (1926–1927), gdzie również uczyła
na kursach wieczorowych dla robotników [Pinkes
Zamość, 623–624, 626–627]. Następnie uczyła w Piotrkowie, a potem w
Częstochowie w szkole im. I.L. Pereca. W ostatnich latach przed wojną mieszkała
i pracowała w Łodzi w szkołach CISzO: im. Władimira Medema i Bejnisza
Michalewicza [Kazdan, 1972, 319–320].
Obok pracy pedagogicznej Itke,
działała również w Bundzie. Prowadziła działalność wśród dzieci ze Skifu.
Korzenie chasydzkie powodowały, że każdą pracę i powierzone jej zadanie
wykonywała niczym święty obowiązek.
W okresie wojny
Po wybuchu II wojny
światowej w ramach działalności w Bundzie jeździła razem z Manią
Boruchowicz-Fridman i Ester Wajnberg po podłódzkich miasteczkach niosąc innym
pomoc. Była aktywna w podziemnym Bundzie w Łodzi. Podczas wojny pracowała też
dla Jointu. W grudniu 1939 roku warszawski Joint przekazał jej dużą sumę
pieniędzy, którą miała dostarczyć Mordechajowi Rumkowskiemu. W zamian za
wykonanie zadania, warunkiem Itki było, że 10% z przewożonej sumy pieniędzy
zostanie przekazane na akcje pomocowe dla Łódzkiego Bundu. Drogę przebyła w
Sylwestra 1939 roku razem z Ludwikiem Winogradem. W dniu 1 stycznia 1940 roku
mieli spotkanie z Rumkowskim i pomimo jego sprzeciwu
i niechęci musiał zaakceptować taki stan rzeczy i otrzymał on kwotę
pomniejszoną o 10% [Hertz, 1958, 441, 443–444].
Następnie (prawdopodobnie na początku
1940 roku) razem z mężem i synem przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała
swoją działalność w podziemnym komitecie Bundu. Dzięki odpowiednim papierom –
jako pracownica Jointu – mogła legalnie i bezpiecznie poruszać się pomiędzy
miejscowościami, stąd też była kurierką bundowskiego podziemnego ruchu.
Jeździła na prowincję zawieść pieniądze, a także przekazać informacje pomiędzy
podziemnym Centralnym Komitetem Bundu a organizacjami na prowincji. W tym
wchodziła również do getta łódzkiego, dzięki czemu mieli kontakty z bundowcami
w Łodzi. Prawdopodobnie wchodziła też w
skład Czerwonego Krzyża podziemnego Warszawskiego Komitetu Bundu [In di jorn fun jidiszn churwn: 331, 338;
Celemenski, 2000, 15, 55; Klin, 1968, 95]. W Joincie w 1940 roku była
zatrudniona jako inspektor na ziemie wcielone do III Rzeszy, a także jako referentka
do opieki nad dziećmi i sierotami [AŻIH, AJDC, 210/8: 19, 22 oraz 210/41: 70,
73; ARG, t. 27, 73, 376].
W getcie warszawskim
W getcie pracowała także jako
nauczycielka, w tym prowadziła nielegalne Seminarium Nauczycielskie [Goldstein,
1961, 217]. W 1940 roku mieszkała na ul. Nowolipie 14/25 w Warszawie i taki
adres widnieje przy jej nazwisku na liście pracowników Jointu. Pod tym adresem
mieszkał również Josef Melman. W
dniu 22 września w 1940 roku oboje wysłali prośby o pomoc i papiery emigracyjne
do Rechy Lazer do San José (Kostaryka) [AŻIH, AJDC, 210/83: 33 oraz 210/178: 55].
Natomiast Ausweis miała wystawiony na adres ul. Elektoralna 2 (jako Ita
Melman), a także w maju 1941 roku otrzymała na niego paczkę żywieniową z
zagranicy [AŻIH, ŻSS, 211/70: 29].
Po upadku powstania
w getcie warszawskim, po stracie męża, razem z 12-letnim synem ukrywała się
po „aryjskiej” stronie w Warszawie. Ostatnią ich kryjówką był adres ul.
Grójecka 81 lub 86 – bunkier „Krysia”. Odwiedzał ją w ukryciu bundowiec Jankew
Celemenski [na temat jej ukrywania patrz: ARG, t. 29a: passim; Celemenski, 2000, 190–193]. Tam według Władki Meed (urodzona jako Fejgele Peltel) w bunkrze pisała
historię Żydów i na temat żydowskiej literatury. Do swojej pracy pozyskiwała
materiały z zewnątrz [Peltel Miedzyrzecki, Fun bejde zajtn: 279; w
polskim wydaniu książki pani Melman została zamieniona na pana Melmana; patrz:
Meed, 2003, 241]. W dniu 7 marca 1944 roku osoby przebywające w bunkrze, m.in.
Ita z synem, a także dr Emanuel Ringelblum z rodziną, razem z gospodarzem
Mieczysławem Wolskim zostali zabrani na Pawiak i tam zastrzeleni [Goldstein,
1961, 217].
