BUKSOWA BAJLA (Buks-Rychter Baila)
Życiorys przedwojenny
Bajla Buks z domu Konwizer zwana przez znajomych Baśką,była córką Maryli z domu Ajzykowicz i Abrama Buksa. Urodziła się w
Słonimiu (ob. Białoruś) lub w Warszawie [AŻIH, CKŻwP WEiS, 303/V/325 B – Buks
Bella]. Ukończyła siedem klas szkoły powszechnej. Z zawodu była urzędniczką.
Jako młoda dziewczyna przybyła do Włocławka. Tam zaczęła odwiedzać bundowską
bibliotekę im. Bronisława Grosera i związała się z Cukunftem. Bardzo szybko
pochłonęła ją praca w młodzieżówce. Następnie wstąpiła do Bundu. Brała udział w
dyskusjach partyjnych oraz prowadziła „Kącik Robotniczy” (jidysz, Arbeter
Winkl) w lokalu na ul. Piekarskiej 15, który był prawdziwym domem dla
żydowskich robotników [Wloclawek un
umgegnt: 261]. Pod koniec lat 20-tych przeniosła się do Warszawy. Tam stała
się popularną działaczką Partii. Mieszkała na ul. Smoczej 11/9 [AYIVO, RG 1400
M9/155; AŻIH, AJDC, 210/83: 31] lub 7/59 [AŻIH, AJDC, 210/83: 28; AŻIH, WEiS,
303/V/325 B – Buks Bella] (podawana jest również ul. Ogrodowa 5 jako adres
przedwojenny oraz Przejazd 9). Buksowa działała aktywnie w Bundzie oraz prowadziła „Kącik Robotniczy” z kuchnią na ul. Nowolipie 7, gdzie
mieściła się redakcja „Folkscajtung” [A chawer, Baszke Buks-Richter].
W trakcie wojny
Podczas II wojny światowej pozostała
w Warszawie i kontynuowała swoją pracę. Wchodziła w skład Komisji Gospodarczej
podziemnego Warszawskiego Komitetu Bundu [In
di jorn fun jidiszn churwn: 331]. Prowadziła w getcie kuchnię ludową (dawny
kącik robotniczy) początkowo na ul. Długiej 26. Tam znajdowała się też
drukarnia oraz punkt spotkań członków bundowskich organizacji [In di jorn fun jidiszn churwn: 332, 334;
Edelman, Nieznane zapiski: 31].
Następnie prowadziła jedną z kuchni partyjnych na ul. Smoczej, gdzie odwiedził
ją m.in. Bernard Goldstein, o czym pisał w swoich wojennych wspomnieniach [Five Years in the Warsaw Ghetto, New
York 1961, s. 120–121]. Kolejnym adresem, gdzie prowadziła kuchnię była ul.
Nowolipie 68, tam podczas „Wielkiej Akcji” razem z nią pracował Jakub
Celemenski [Celemenski, 2000, 108, 110–112; In
di jorn fun jidiszn churwn: 334]. Marek Edelman wspominał, że chodził na
obiady do Buksowej na ul. Dzielną 31 [Edelman, 2011, 168]. Osoby, które ją
znały i miały z nią do czynienia podczas II wojny, uważały ją za dobrą osobę.
Bernard Goldstein twierdził, że była jedną z najwspanialszych kobiet w getcie
warszawskim [Goldstein, Five Years:
120]. A Marek Edelman: „Buksowa, nie pamiętam jej imienia. Była dobrą kobietą.
Po wojnie wyjechała do Australii” [Edelman, 2011, 168].
Według dokumentów American Jewish
Joint Distribution oraz Żydowskiej Samopomocy Społecznej w getcie mieszkała na
ul. Dzielnej 22. Na ten adres miała wystawiony Ausweis oraz w maju 1941 roku
otrzymała paczkę żywieniową z zagranicy [AŻIH, AJDC, 210/83: 58; AŻIH, ŻSS,
211/70: 24]. Natomiast w październiku 1941 roku otrzymała paczkę żywieniową z
zagranicy od bundowców na adres ul. Smocza 11/9 [JLC, Box 45, file 7]. Od 1943
roku przebywała po „aryjskiej” stronie jako Barbara Buchowska.
Losy powojenne
Po zakończeniu wojny początkowo
mieszkała w Warszawie na ul. Wileńskiej 27, a od sierpnia 1946 roku w Łodzi.
Tam zapisała się i działała w Bundzie (legitymacja partyjna nr 254) [AŻIH,
Bund, 334/29: 12]. Była wdową. Wyemigrowała do Australii do Melbourne, gdzie
powtórnie wyszła za mąż za bundowca z Warszawy – Szmuela Rychtera. Razem z
mężem byli dalej aktywni w organizacjach bundowskich. Po jej śmierci zgodnie z
jej wolą zawartą w testamencie duża suma z jej pieniędzy przypadła Bundowi [A
chawer, Baszke Buks-Richter;
jewishgen.org].
