Manie Jeruchimzon

Życiorys

Manie Jeruchimzon pochodziła z rodziny rabinackiej i arystokratycznej o tradycjach żydowskich. Jej kuzynami byli znani bundowcy – bracia Szlomo i Meir Mendelson. Jej ojciec był fanatycznym chasydem. Dzięki mamie Sarze Mania ukończyła polsko-żydowską szkołę średnią, gdzie zetknęła się z asymilowanymi żydowskimi dziewczętami. Podczas lat szkolnych ideologicznie zbliżyła się do socjalistycznego Bundu, którego polityczny program najbardziej był zbliżony do jej światopoglądu. Studiowała pedagogikę na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, którą ukończyła.

Przed 1939 rokiem była nauczycielką w szkołach CISzO w Kutnie, a potem w Warszawie w szkole im. Bronisława Grosera na ul. Karmelickiej 29. Swoją pracę wykonywała z pasją i oddaniem. Znała każdego ucznia w klasie, w której uczyła, jego rodziców i ich sytuację rodzinną. Poświęcała dużo uwagi dzieciom, w tym trudnym dzieciom. Organizowała też zajęcia pozalekcyjne. Przez uczniów nazywana była: „Lererin Maniele” (jidysz, nauczycielka Maniele) [Lerer-Jiskor-Buch: 196]. Przez ten cały czas należała do Bundu i była bardzo oddana Partii. Brała aktywny udział we wszystkich kampaniach wyborczych Bundu. Była członkinią Rady bundowskiej grupy nauczycieli, a także w kierownictwie Nauczycielskiego Związku Zawodowego. Pracowała w klubach dziecięcych przy Bundzie. Była referentką Skifu („helferin”) i pracowała w najcięższych kołach z byłymi dziećmi ulicy [Lerer-Jiskor-Buch: 194–198]. Uczyła także na kursach wieczorowych organizowanych przez Cukunft – których celem była likwidacja analfabetyzmu wśród młodzieży pracującej. Była też instruktorką w Centosie [Archiwum Ringelbluma, t. 29: 439].

W listopadzie 1939 roku razem z innymi członkiniami Bundu: z Cłuwą Kryształ i Rozą Kac próbowały bez powodzenia przejść na tereny wschodnie okupowane przez Sowietów. Po czym powróciły do Warszawy. W getcie warszawskim była członkinią Kolektywu jak przedstawicielka nauczycieli. Wchodziła w skład Komitetu Szkolnego podziemnej Warszawskiej Organizacji Bundu [In di jorn fun jidiszn churwn: 330, 332]. Prowadziła kuchnię dla dzieci na ul. Krochmalnej 36 – w dawnym lokalu Szkoły im. Chmurnera; gdzie też zajmowała się ich edukacją [In di jorn fun jidiszn churwn: 335; Lerer-Jiskor-Buch: 198]. Podczas zajęć próbowała oderwać dzieci od strasznej rzeczywistości: głodu, trosk i strachu, stąd opowiadała im „o cudach w niebie i na ziemi. Dzieci egzaltowały się [Icchakiem Lejbuszem] Perecem a nawet już się śmiały serdecznie z Szolema Alejchema” [Doires bundistn: 475 – tłum. z jidysz – Martyna Rusiniak-Karwat]. Pracowała także jako instruktorka Centosu.

Mieszkała pod adresem ul. Nowolipki 43/35. Na ten adres jako Jeruchenson M. miała wystawiony Ausweis oraz w maju 1941 roku otrzymała paczkę żywieniową z zagranicy [AŻIH, ŻSS, 211/70: 27; AŻIH, AJDC, 210/84: 17; natomiast w spisie mieszkańców getta jej forma zapisu nazwiska pod tym adresem to: Iruchemzon, patrz: AŻIH, AJDC, 210/83: 51; w spisie w AŻIH, AJDC, 210/ 83: 59 – Jeruchimson].

Według Izraela Lichtensztajna została zabrana razem z rodziną w piątek 31 lipca 1942 roku [Archiwum Ringelbluma, t. 36: 115]. Według innych powojennych źródeł i opracowań w dniu 19 sierpnia 1942 roku została złapana jej siostra z rodziną, wtedy Mania poszła zanieść jej dokumenty, dzięki którym mogliby być pozostawieni w getcie. W drodze Mania zgubiła własne dokumenty. Została złapana na ulicy i wywieziona do Treblinki II [Lerer-Jiskor-Buch: 198–199].