Schron na Miłej 29

Opis schronu

Na ul. Miłej 29 ulokowana była siedziba grupy bojowej Żydowskiej Organizacji Bojowej dowodzonej przez Berla Braude (Ruffeisen-Schüpper, s. 99). W początkowym okresie powstania w getcie pełniła ona rolę komendy ŻOB. Stacjonowały tam wówczas trzy grupy bojowe – Arona „Pawła” Bryskina z PPR, Berla Braude z Droru i Lejba Gruzalca z Bundu (Grupińska, s. 51.).

Prawdopodobnie pierwszego dnia powstania do schronu przy ul. Miłej 29 trafił Dawid Brachfeld. Według jego opisu został on wprowadzony do kryjówki przez bojownika ŻOB, na którego znak „otworzył się otwór w ścianie, a tędy przez zlew i jeszcze jedno tajne przejście dostałem się do szerokiego dobrze urządzonego bunkra” (301/5062, k. 4.). Informacje o dobrym przygotowaniu tej kryjówki potwierdzała po latach Masza Glajtman Putermilch, która trafiła tam po kilku dniach walk: „Jak myśmy byli na Miłej 29, to tam była woda i my wszyscy się umyliśmy. I były nawet łóżka, a my po tylu nieprzespanych nocach… Znalazłam tam nawet, pamiętam, piżamę” (Grupińska, s. 54). Po trzech dniach powstania schron ten odwiedzała Cywia Lubetkin, która wspominała radosne świętowanie sukcesów w walkach przy muzyce, wódce i pieczonej kurze, odświeżającą kąpiel, a także przygotowany szpital polowy – słowem, była to jedna z lepiej przygotowanych kryjówek bojowców (Lubetkin, s. 107-108.).

Walka w obronie schronu i jego ewakuacja

Gdy bunkier został wykryty Lejb Gruzalec wydał polecenie zbrojnego oporu, podczas gdy Chaim Frymer proponował ucieczkę podkopem. Po tym, jak przez wybity w stropie otwór Niemcy wrzucili do schronu granaty, które zabiły kilka osób, pośród nich Gruzalca i Leję Szyfman, pozostali bojowcy ewakuowali się tunelem, po czym przeszli na Miłą 18 (Grupińska, s. 54-55.).