Feinmesser-Warmanowa Bronisława (Bronka) Maria „Marysia” (1919–2004)

Życiorys

Bronisława (Bronka) Maria „Marysia” Feinmesser-Warmanowa urodziła się w 1919 roku w Warszawie. Miała brata i siostrę. Razem z rodziną mieszkała przy ul. Marszałkowskiej 62. Jej ojciec zmarł przed wojną na zawał. Matka, Mindla z domu Ferstendig, prowadziła sklep filatelistyczny i z materiałami biurowymi, który mieścił się w ich domu. W 1938 roku Feinmesser-Warmanowa zrobiła maturę i zaczęła pomagać matce w utrzymaniu domu. Do 1940 roku pracowała w sklepie dziadka Feinmessera na Nowym Świecie.

W getcie Feinmesser-Warmanowa pracowała jako telefonistka, a następnie również jako praktykantka pielęgniarska w szpitalu Bersohnów i Baumanów. Nazywana była „Niebieską Marysią” lub „Marysią z niebieskimi oczami”. W szpitalu nawiązała kontakt z żydowskim podziemiem. Działała w nim razem ze swoją koleżanka z pracy i sublokatorskiego pokoju pediatrą Adiną Blady-Szwajgier („Inką”). Feinmesser-Warmanowa poruszała się pomiędzy gettem a stroną aryjską i organizowała kryjówki (również dla dzieci – m.in. dla Mieczysława Ejchla i Henryka Bursztyna) oraz fałszywe dokumenty. Pozostawała również w kontakcie z polską służbą zdrowia, m.in. z lekarzem Konradem Orzechowskim, dyrektorem Wydziału Zdrowia w Zarządzie Miejskim. Jak zauważa Marek Edelman, dla doktor [Anny Braude] Hellerowej była wyręką w sprawach administracyjnych. Naczelna miała do niej pełne zaufanie i powierzała jej załatwianie po aryjskiej stronie wszystkich spraw szpitalnych. Dostała od niej „numerek życia”, bo naczelna uważała, że szpital będzie jeszcze jakiś czas istnieć, a bez Marysi utraciłby wszelką łączność ze światem (Edelman, 2009, s. 171).

W czasie akcji likwidacyjnej latem 1942 roku Wacław Skonieczny, lekarz i zarządca komisaryczny tej placówki, pomagał pracownikom szpitala w nawiązaniu kontaktów po tzw. aryjskiej stronie i otrzymaniu przepustek pozwalającym na opuszczenie getta. Jedną z nich otrzymała Feinmesser-Warmanowa. Skonieczny dał jej również klucze do niemieckiej przychodni, w której spędziła dwie noce. Po tym czasie znalazła pracę sekretarki. Załatwiła sobie kenkartę na nazwisko Maria Zawistowska i wynajęła mieszkanie. Następnie kontaktowała się z Salo Fiszgrundem i rozpoczęła współpracę z Bundem. Wtedy też zrezygnowała z pracy sekretarki.

Po powstaniu w getcie Feinmesser-Warmanowa zrezygnowała ze współpracy z Bundem i nawiązała kontakt z Markiem Edelmanem i Antkiem Cukiermanem, który tak ją opisywał: dziewczyna daleka od wszystkiego, co żydowskie, ale dobra łączniczka (Cukierman, 2000, s. 308). Od Edelmana, razem z Blady-Szwajger, dostała zadanie znalezienia schronienia dla żydowskich dzieci. Obie kobiety zamieszkały z na ul. Miodowej 24. Tak to miejsce opisywała Władka Meed: Była to skrzynka kontaktowa dla naszych współpracowników, w przeważającej mierze młodych dziewcząt. […] Pomiędzy kolejnymi zadaniami, kiedy tylko mogliśmy, szukaliśmy odpoczynku u Inki i Marysi na Miodowej 24. Tam się meldowaliśmy, tam odpoczywaliśmy, gawędząc i jedząc przy okazji wspólne posiłki. W ciepłej atmosferze przyjaźni i braterstwa czuliśmy się znacznie bezpieczniej i swobodniej niż w najlepszych kryjówkach, mimo że w tym wiecznie zatłoczonym pokoiku trudno byłoby ukryć nawet skrawek papieru (Meed, 2003, s. 216–217). Wtórował jej Rotem Simcha „Kazik” (Ratajzer Kazik): Dobrze było tam przyjść – to było jak oaza na pustyni, można tam było trochę odpocząć. Marysia, z natury optymistyczna i spokojna, stworzyła dobry nastrój. Jej łagodny charakter uspokajał nawet mnie i, jak zakładam, innych, którzy przyszli do domu… ​​Trudno powiedzieć, co było milsze w tym mieszkaniu – cisza czy poczucie, że tu można się pozbyć wszystkich trosk dnia (Cukierman, 1993, s. 434).

Było to mieszkanie konspiracyjne organizacji i w pewnym momencie zrobiło się niebezpieczne (dużo osób, wspólna toaleta na korytarzu). W 1944 roku Feinmesser-Warmanowa przeniosła się na ul. Leszno 18, gdzie zamieszkała z Marysią Sawicką. W jednym z pokojów znajdowała się dobudowana ściana, a na niej szafa z półkami, przez którą wchodziło się do schowka. Ukrywało się tam kilkoro Żydów, m.in. Zygmunt Warman – jej przyszły mąż.

Po wydostaniu się z getta Feinmesser-Warmanowa działała w konspiracji. Walczyła w powstaniu warszawskim na Starym Mieście jako łączniczka Armii Ludowej. 1 sierpnia 1944 roku załatwiła kryjówkę Henrykowi Krupnikowi. Pod koniec miesiąca razem z oddziałem znalazła się na Żoliborzu. Od 30 sierpnia 1944 roku ukrywała się wraz z kilkunastoma innymi osobami w piwnicy willi przy ul. Promyka 43. Na początku listopada wyszła z bunkra razem z Zofią Skrzeszewską (Frydman) w poszukiwaniu pomocy i żywności dla reszty ukrywających się. Zostały złapane przez Niemców i wywiezione do Pruszkowa, gdzie spotkały lekarkę Annę Margolis. Po wydostaniu się z obozu skierowały się do doktora Stanisława Świtala, którego poprosiły o pomoc w ewakuacji pozostających w piwnicy członków Żydowskiej Organizacji Bojowej. Lekarzowi udało się uratować Marka Edelmana, Antka Cukiermana, Cywię Lubetkin, Zygmunta Warmana, Teodozję (Tosię) Goliborską, Juliusza Fiszgrunda i Tuwię „Tadka” Borzykowskiego. Feinmesser-Warmanowa zamieszkała w Brwinowie w pokoju wynajętym przez Annę Margolis i Anielę Steinsbergową. Po pewnym czasie dołączył do nich Zygmunt Warman. W Brwinowie wszyscy doczekali końca wojny.

Przeżyła wojnę i zamieszkała najpierw w Łodzi, a potem w Warszawie. 23 marca 1947 roku urodziła syna Jerzego B. Warmana. W 1970 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych.