Berg Mary (Miriam Wattenberg)

Przed wojną

Mary Berg urodziła się jako Miriam Wattenberg 20 kwietnia (później zmieniła datę swojego urodzenia na 10 października) 1924 roku w Łodzi. Miała młodszą siostrę Annę. Ich ojciec Szaja (Srul) był znanym łódzkim antykwariuszem dzieł sztuki, a matka Lena z domu Zol projektantką ubrań. Jako urodzona w Nowym Jorku miała amerykańskie obywatelstwo, do którego prawo posiadały również jej córki. Rodzina Wattenbergów mieszkała przy ul. Piotrkowskiej 117.

W getcie

Po wybuchu wojny Berg przedostała się z rodzicami i siostrą do Warszawy, gdzie zamieszkała przy ul. Siennej 41. Uczęszczała na nielegalnie organizowane lekcje, które opisywała następująco: nauka odbywa się dwa razy w tygodniu u nas w domu (…). Uczymy się wszystkich podstawowych przedmiotów, a nawet zorganizowaliśmy pracownię chemiczną i fizyczną, zastępując probówki i retorty szklankami i dzbankami z naszej kuchni. Specjalną uwagę poświęcamy nauce języków obcych, głównie angielskiego i hebrajskiego. Szczególnie namiętne dyskusje wybuchają na zajęciach z literatury polskiej. (…) Nauczyciele oddani są nauczaniu całą duszą i sercem, a wszyscy uczniowie wykazują przykładną pilność. Nie ma opuszczających się w nauce. Nielegalnych charakter nauczania i niebezpieczeństwo grożące nam w każdej chwili sprawiają, że stajemy się dzielnie poważni. Znikł dawny dystans dzielący nauczycieli i uczniów, czujemy się odpowiedzialnymi za siebie nawzajem towarzyszami broni (Berg, 2007, 77–78).

W grudniu 1941 roku rodzina przeniosła się na ul. Chłodną 10. Początkowo Wattenbergowie myśleli, że uda im się uniknąć przenosin do getta. Przez cały czas czekali na wyrobienie amerykańskich paszportów i wyjazd z okupowanej Polski. Znajdowali się w lepszej sytuacji niż większość Żydów w Warszawie, np. nie musieli nosić opasek. Berg zdawała sobie sprawę z uprzywilejowanego statusu swojej rodziny: Marzę o jeździe sankami po lodzie, o wolności. Czy kiedykolwiek znowu będę wolna? Stałam się naprawdę samolubna. Na razie nadal nie marznę i nie głoduję, lecz wszędzie wokół mnie jest tyle nieszczęścia i głodu, że zaczynam się czuć bardzo nieszczęśliwa, pisała 5 lutego 1941 roku (Berg, 2007, 99).

Berg miała wielu przyjaciół, m.in. synów urzędników Rady Żydowskiej czy Urzędu do Walki z Lichwą i Spekulacją „Trzynastki”, a także członków Żydowskiej Służby Porządkowej. Spotykała się z Romanem (Romkiem) Kowalskim, krewnym Mieczysława Lichtenbauma. Razem chodzili m.in. do teatru.

W getcie Berg działała w organizacjach samopomocowych. Uczęszczała na kursy rysunku, grafiki i architektury. Panuje tam miła atmosfera. Czuję się, jakbym codziennie przez kilka godzin gościła w innym świecie, z dala od upiornego życia w getcie, notowała dziewczyna (Berg, 2007, 105). Była też członkinią młodzieżowego „Łódzkiego Zespołu Artystycznego” (ŁZA), w którym śpiewała.

Od początku października 1939 roku do początku marca 1944 roku Berg prowadziła dziennik, w którym dokumentowała życie codzienne okupowanej Warszawy, a później także getta warszawskiego.

Poza gettem

17 lipca 1942 roku, krótko przed rozpoczęciem tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej, Wattenbergowie zostali aresztowani i przewiezieni na Pawiak. W podobnej sytuacji znaleźli się inni Żydzi będący obywatelami Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. W swoim dzienniku Berg opisała tragiczne wydarzenia, których była świadkiem przez kilka miesięcy. Tkwimy tu na wysepce otoczonej oceanem krwi. We krwi tonie całe getto. Dosłownie widzimy świeżo rozlaną ludzką krew, czujemy jej woń. Czy świat na zewnątrz coś o tym wie? Dlaczego nikt nie przychodzi nam z pomocą?, pisała z rozpaczą w sierpniu 1942 roku (Berg, 2007, 282). 18 stycznia 1943 roku rodzina (z wyjątkiem ojca, który opuścił getto wcześniej) wyjechała do obozu internowania we francuskim Vittel. Ponad rok później, w marcu 1944 roku, Wattenbergowie dołączyli do grupy osób przeznaczonych na wymianę za jeńców niemieckich. Dzięki temu wyjechali z okupowanej Francji do neutralnej Lizbony, skąd na pokładzie szwedzkiego statku „Gripsholm” dotarli do Ameryki. Wyszłam na pokład i wdychałam powietrze wśród bezkresnego błękitu. Przesiąknięta krwią europejska ziemia została daleko za mną. Poczucie wolności niemal zapierało dech (Berg, 2007, 392). Do Nowego Jorku przybyli 14 czerwca 1944 roku.

Po wojnie

Po pewnym czasie Berg zamieszkała w Yorku w Pensylwanii. Poślubiła Williama Pentina i przyjęła jego nazwisko. Zajmowała się handlem antykami.

Mary zmarła w kwietniu 2013 roku w Yorku w Pensylwanii.

Po raz pierwszy dziennik Berg został wydany w Nowym Jorku w 1945 roku. Był pierwszą anglojęzyczną relacją życia w getcie warszawskim. Wcześniej jego fragmenty, przetłumaczone na jidysz, opublikowano na łamach „Der Morgen Żurnal”. Z czasem został przetłumaczony na wiele języków. Pierwsze polskie wydanie pochodzi z 1983 roku. Innymi zachowanymi dokumentami są Berg albumy ze zdjęciami, obejmującymi okres przedwojenny, pobyt w getcie warszawskim i obóz w Vittel oraz powojenne życia w Ameryce, a także zbiór wycinków prasowych związanych z pierwszą edycją dziennika.