Bas Leon Alter (15 marca 1923 Warszawa – 18 marca 1943 KL Auschwitz)

Przed wojną

Alter Bas (właściwie Leon Alter Bas) wyrastał w domu przesiąkniętym bundowskimi ideałami. Jego rodzice Izrael (z zawodu piekarz) i Chana z domu Sapir należeli do Bundu. Ojciec był znanym starym bundowcem, który musiał uczestniczyć we wszystkich spotkaniach partyjnych i być na nich na czas. Nosił też sztandar Bundu podczas pochodów pierwszomajowych. W domu Basów Bund był niczym religia, stąd też brało się umiłowanie Altera do socjalizmu i Bundu. Stąd też Alter zaczął działać w bundowskich organizacjach. Jako dziecko należał do Skifu, gdzie był przewodniczącym kółka. Następnie przeszedł do Cukunftu. Tam również piastował funkcję przewodniczącego. Brał udział w koloniach i obozach Skifu, a następnie Cukunftu, a także przebywał w Sanatorium Medema w Miedzeszynie. W ramach swojej aktywności w organizacjach bundowskich zajmował się m.in. kolportażem „Folkscajtung” [Zeldin, Alter Bas: 6].

Alter uczył się w szkole CISzO w Warszawie. Po jej ukończeniu został pracownikiem branży metalowej (ślusarzem). Należał też do kierownictwa Sekcji Młodzieżowej Związku Zawodowego Metalowców [Doires bundistn: 418–419].

W trakcie wojny

Po wybuchu II wojny światowej kontynuował swoją działalność polityczną. W getcie należał do Centralnego Komitetu Cukunftu. Razem z Jankielem Gruszką był członkiem „piątki” Cukunftu – Związku Metalowców. W ramach swojej działalności prowadził kółka dla dzieci, a także wygłaszał referaty. Zajmował się kolportażem nielegalnej prasy (w tym „Jugnt Sztime”), ulotek, broszur i odzew.

„Nazwisko Alter Bas w bundowskim podziemiu w getcie stało się symbolem, sztandarem. «Towarzysze, podążajmy drogą Altera Basa», «Uczmy się od Altera Basa» – były to hasła nielegalnej działalności «Cukunftu» w getcie warszawskim” [Zeldin, Alter Bas: 6; tłum. cytatu z jidysz – Martyna Rusiniak-Karwat]. Hasła te jak i stawianie sobie Basa za wzór były jeszcze częściej powtarzane i podkreślane po jego aresztowaniu w dniu 5 maja 1941 roku, kiedy pomimo ciężkich przesłuchań przez gestapo, nie wydał nikogo ze swoich współpracowników.

Został aresztowany albo na ulicy za posiadanie nielegalnej literatury w kieszeniach – egzemplarzy „Jugnt Sztime” albo zabrany z fabryki, gdzie pracował. Początkowo został zabrany na aleję Szucha 25, a następnie został osadzony na Pawiaku. Z więzienia za pośrednictwem bundowca Szyji Goldwasera (krawca) przesłał zakamuflowaną wiadomość o swoim położeniu, którą jego ojciec Izrael Bas dostarczył Bernardowi Goldsteinowi. Zawarł w niej informacje o swoim ciężki położeniu (w tym torturach i przesłuchaniach), a także nawoływał do dalszej konspiracyjnej działalności, jak i ostrzegał w niej, że gestapowcy pytali się o Jankiela Gruszkę [Zeldin, Alter Bas: 7; Celemenski, 2000, 46–47; dwie różne wersje na temat aresztowania, patrz: Edelman, 2015, 20 oraz Edelman, 2017, 25]. Po wielu miesiącach przesłuchań, według jednych zeznań, został zastrzelony na Pawiaku, według innych przekazów na początku 1942 roku razem z innymi więźniami został wywieziony do KL Auschwitz, gdzie zginął [Hertz, 1946, 572]. Według informacji o więźniach KL Auschwitz-Birkenau – Bas przybył do obozu 3 lutego 1942 roku i otrzymał numer obozowy: 18162. Zginął tam 18 marca 1943 roku [Informacja o więźniach: Bas, Leon; Żydzi polscy w KL Auschwitz: 54].

Alter Bas „Na wniosek Zarządu Głównego Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację – za zasługi położone w walce zbrojnej z okupantem hitlerowskim” w 1948 roku został pośmiertnie odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały [Monitor Polski].