Szereszewski Stanisław
Przed wojną
Stanisław Szereszewski urodził
się 20 kwietnia 1881 r. w Woli Krzysztoporskiej. Był synem Maurycego i
Michaliny z domu Szpilfogel. Uczęszczał do szkoły realnej w Łowiczu, a
następnie studiował na Politechnice w Darmstadt w Niemczech, którą ukończył w
1907 r. z tytułem inżyniera. Krótko studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Od 1908 r. pracował w przemyśle drożdżowym w Woli Krzysztoporskiej i w
Henrykowie koło Warszawy. W 1911 r. ożenił się z Heleną Szpilfogel. Małżeństwo
przeniosło się do Warszawy. Szereszewski był członkiem zarządu i kierownikiem
fabryki drożdżowo-gorzelnianej „Henryków”. W 1919 r. założył Związek
Właścicieli Drożdżowni i został jego dyrektorem. Był również dyrektorem
Zrzeszenia Producentów Drożdży. W grudniu 1938 r. fabryka „Henryków”
przystąpiła do kartelu „Zjednoczone Drożdżownie”, który monopolizował przemysł
drożdżowy w Polsce. Szereszewski był w jego zarządzie. Był również członkiem
rady nadzorczej Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i
Finansów „Lewiatan” i członkiem komisji odwoławczej przy Izbie Skarbowej (Chwila 30 XII 1938; Czy wiesz kto to jest 1939, 301; Ludność żydowska w Warszawie 2012, 1526).
Ponadto Szereszewski angażował
się w działalność społeczną: był członkiem zarządu Towarzystwa Krzewienia Nauk
Judaistycznych w Polsce (które utrzymywało Instytut Nauk Judaistycznych w
Warszawie), członkiem Centralnego Komitetu dla Antyhitlerowskiej Akcji
Gospodarczej (prowadzącego bojkot towarów niemieckich), członkiem zarządu
Centralnego Komitetu Pomocy Żydom Miasta Warszawy, Towarzystwa Popierania
Rolnictwa „Toporol” oraz Centrali Kas Pożyczek Bezprocentowych (Rocznik Informator Codziennej Gazety
Handlowej 1936/1937, 65; Sprawozdanie
INJ 1937, XI; Chwila 3 X 1934; Urynowicz 2009, 161; Ludność żydowska w Warszawie 2012, 1527).
Szereszewski miał trzy córki:
Annę Marię, Irenę i Janinę. Rodzina zamieszkała w Warszawie przy ul.
Poznańskiej 3, a następnie Narbutta 20.
Po wybuchu wojny
W październiku 1939 r. Szereszewski został członkiem warszawskiej Rady Żydowskiej i pozostał nim do końca życia. Był w kierownictwie Wydziału Budżetowo-Finansowego oraz krótko w Wydziale Emigracyjnym[1] , a także w biurze statystycznym i biurze rejestracji do prac przymusowych (Ludność żydowska w Warszawie 2012, 661, 687, 694). W listopadzie 1939 r. został na krótko aresztowany. Fabrykę „Henryków” przejął w zarząd komisaryczny niejaki Tietz, a Szereszewski został jej kierownikiem. Stosunki z komisarzem nie układały się najgorzej – był nawet przyjmowany na obiedzie w domu Szereszewskich. W lipcu 1940 r. rodzina przeniosła się na Waliców 6 (Szereszewska 1993, 30, 33, 39; Czerniaków 1983, 60).
Działalność w instytucjach opieki społecznej
W kwietniu 1940 r. Szereszewski został powołany do Rady
Społecznej przy Joincie (zob. American
Joint Distribution Committee), która miała kontrolować wydatki na opiekę
społeczną w Warszawie (AŻIH, 302/25, 76). Z kolei we wrześniu 1940 r., na
wniosek prezesa Judenratu Adama
Czerniakowa został przewodniczącym Żydowskiego
Komitetu Opiekuńczego Miejskiego (ŻKOM) w Warszawie. Kierował w nim
wydziałem organizacyjnym, personalnym i rachuby (AŻIH, 211/1068, 34). Po
przybyciu do getta fali przesiedleńców z miasteczek dystryktu warszawskiego, w
styczniu 1941 r. Szereszewski stanął na czele Komisji dla Spraw Przesiedleńców,
skupiającej różne instytucje i organizacje getta w celu niesienia pomocy nowo
przybyłym. Praca ta pochłaniała go do tego stopnia, że zaniedbywał ogólną
działalność w ŻKOM. Ponadto po rozpoczęciu centralnej Akcji Dożywiania Ludności w czerwcu 1941 r. został włączony do
Komisji Dyspozycyjnej Kuchni Ludowych. Znalazł się wśród założycieli i patronów
internatu „Dobra Wola” przy ul.
Dzielnej 61. Działał również w Centralnej Komisji Patronatów Żydowskiego Towarzystwa Opieki Społecznej
(ŻTOS). W maju 1942 r. wystąpił z ŻKOM (AŻIH, 211/1072, 5; 211/126, 44;
Czerniaków 1983, 274; ARG, t. 27, 986, 1060).
Helena
Szereszewska przytoczyła w swoich wspomnieniach historię związaną z
działalnością Szereszewskiego w ŻSS: „Pewnego dnia przed gmachem tej instytucji
zebrał się wielki tłum. Głodni demonstrowali przeciwko jej członkom. «To jest
studnia bezdenna, nie możemy zrobić więcej, niż robimy» – powiedział mój mąż,
zgnębiony po powrocie do domu. «Bo co się stało?» «Grozili mi. Przeklinali… Ale
jeden stanął przy mnie: Ten człowiek ma czyste ręce! – zawołał do nich». Mówiąc
te słowa, położył obie dłonie płasko na stole. Patrzyliśmy na jego ręce. Obcy
człowiek ręczył za nie. Ręczył za uczciwość mojego męża i ojca naszych córek”
(Szereszewska 1993, 79).
W okresie akcji likwidacyjnych
Po samobójstwie Adama Czerniakowa i ukonstytuowaniu na nowo
Rady Żydowskiej, Szereszewski został kierownikiem Wydziału
Finansowo-Budżetowego. Rodzina Szereszewskich przeprowadziła się na Lubeckiego
6, do bloku mieszkalnego dla członków Judenratu. Po akcji została przeniesiona
na Muranowską 42. W czasie akcji styczniowej Szereszewski trafił na
Umschlagplatz z żoną i córką Janiną. Zostali zwolnieni po interwencji Fadersa,
SS-mana odpowiedzialnego za prace budowlane. Wkrótce potem Szereszewski
zorganizował ucieczkę na aryjską stronę żony i córek Ireny i Janiny (Maria z
dzieckiem ukrywała się już wcześniej). Sam odmówił wyjścia z getta. Zginął 23
kwietnia 1943 r. rozstrzelany wraz z innymi członkami Judenratu na Umschlagplatzu[1] .
(Szereszewska 1993, 101, 211-212, 238-244; ARG, t. 12, 730).
