Bluma Wasser

Początek wojny

Bluma Kirszenfeld urodziła się 1912 r. w Hrubieszowie, z zawodu była nauczycielką. W 1939 r. wyszła za mąż za Hersza Wassera. Młode małżeństwo jeszcze na początku wojny uciekło z Łodzi do Warszawy, gdzie włączyło się w życie społeczne okupowanego miasta. W getcie warszawskim Bluma Wasser pracowała w zawodzie i z czasem została dyrektorką szkoły powszechnej Tarbutu przy ul. Nowolipki 22. Szkoły żydowskie zostały zamknięte przez władze okupacyjne jeszcze w 1939 r. Ich działanie przywrócono dzięki staraniom Adama Czerniakowa dopiero 1 października 1941 r.

Oneg Szabat

Bluma Wasser była też współpracowniczką Oneg Szabat. Przeprowadziła wiele rozmów z uchodźcami oraz odebrała relacje pierwszego uciekiniera z obozu śmierci w Chełmnie nad Nerem, Szlamy Winera. W archiwum znajduje się także ok. 60 kopii dokumentów w języku jidysz wykonanych jej ręką.

Dzięki małżeństwu Wasserów w archiwum znalazł się cenny dokument życia codziennego: Księga zapisków kasowych. Spis wydatków codziennych. Liczący sobie 157 stron zeszyt stanowi skrupulatny zapis wydatków osobistych prowadzony od grudnia 1939 r. do 26 maja 1941 r. Są tam odnotowane wydatki podstawowe jako komorne, leki i wizyty lekarskie, tytoń, ale też odzież (usługi krawieckie i modystki), pożyczki, koszty pralni, biletów tramwajowych, zapałki itp. Jednak większość kosztów życia jest związana z aprowizacją. W Spisie powtarza się zakup chleba, obiadków, słoniny, mąki, owoców i warzyw, okazjonalnie ciasta czy lody. Wasserow zdarzały się też takie wydatki jak manicure, fryzjer, golenie czy zakup prasy. Ich koszty w stosunku do całokształtu wydatków, szczególnie kosztów jedzenia, był niski. W warunkach gett wydatki te mogą budzić nasze zaskoczenie. Można by nazwać drobnymi, może nawet zbędnymi przyjemnościami, ale można je także rozpatrywać w kategoriach próby kontynuowania normalnego, przedwojennego stylu życia, którego stałymi elementami było dbanie o wygląd i elegancja. W Spisie wydatków codziennych są odnotowane także koszty odzwierciedlające wojenną codzienność jak opłacanie zastępców, czyli osoby, które zastępowały Wassera w obowiązku świadczenia pracy przymusowej, opłata za parówka (przymusowa dezynfekcja), bony (wykup kartki żywnościowej), składka na akcje świąteczne, Batalion Pracy czy ŻSS. Wydatki były spisywana w dwojaki sposób, na ogólnej liście a także w systemie dziennym, z podliczeniem ogólnych kosztów i ich podziałem na osobę. Z czasem do spisu wydatków doszły także informacje na temat pogody i inne niecodzienne wydarzenia. Dzięki tej skrupulatności wiemy co Wasserowie kupili np. w dniach zamknięcia getta warszawskiego:

„15/11 Piątek. Słota, ciepło. Obiad 0,60, słonika 1,50, herbata 0,50, chleb 1,0, rzodkiew 0,40, list z Biłgoraja. 5,0 [łącza suma –JM], 2,50 [suma na osobę-JM]. 16/11 Sobota. Getto. Okropna słota. 2 obiady 2,0, słonika 1,50, kartofle 0,50, chleb 2,0, cukierki 0,50, 6,50, 3,05. (ARG, t. 7, 299)

Wielka akcja likwidacyjna

W sierpniu 1942 r., w czasie trwania Wielkiej Akcji likwidacyjnej getta, Bluma Wasser uciekła z Umschlagplatzu i zaczęła ukrywać się poza Warszawą. Z mężem spotkała się znów w 1943 r., po jego ucieczce z Hersz Wasser pozostał w kwietniu 1943 r. uciekł z transportu do obozu pracy w Trawnikach (Person 2010, 299). Ukrywali się w Warszawie jako Halina i Henryk Wodniccy, korzystając z pomocy Żydowskiego Komitetu Narodowego. W okresie ukrywania po stronie aryjskiej, mimo skrajnie trudnych warunków i ciągłego zagrożenia, Hersz i Bluma Wasserowie zbierali pamiętniki i wspomnienia innych ukrywających się Żydów.Przez jakiś czasu ukrywali się z Polą Elster, Herszem Berlińskim i Eliahu Erlichem w bunkrze przy ul. Suwalskiej. Całą grupę nazywano „pięcioraczkami”, a Elster, Erlicha i Berlińskiego – „trojaczkami”. Wasserowie opuścili kryjówkę przy Suwalskiej, zaś pozostali – w tym Pola Elster – zginęli we wrześniu 1944 r. (Temkin-Bermanowa, 146–147, 170). Wasserowie końca wojny doczekali we wsi Łętownia w Małopolsce. Zostali wyzwoleni 28 stycznia 1945 r. (Person 2010, 300)

Losy powojenne

Blama i Hersz Wasser oraz Rachela Auerbach byli jedynymi współpracownikami archiwum, którzy przeżyli wojnę. Po wojnie cała trójka włączyła się w poszukiwania Archiwum a potem jego porządkowanie i identyfikację dokumentów. Od 1946 r. Wasserowie planowali emigrować do Nowego Jorku, gdzie Wasser miał podjąć pracę wykładowcy i kierownika badań nad historią Zagłady na ziemiach polskich w YIVO. Pomimo wielu prób do wyjazdy do Stanów nie doszło. W 1950 r. Wasserowie wyjechali do Izraela. Niewiele wiadomo o życiu Blumy Wasser w Tel Awiwie. Jednym ze śladów jej działalności był udział w stworzeniu księgi pamięci rodzinnego miasta Hrubieszowa. Bluma Wasser zmarła w 1990 r.