Perec Opoczyński
Młodość
Perec Opoczyński urodził się 4 grudnia 1892 r. w Lutomiersku
koło Łodzi. Był synem Simchy Eliezera, chasyda, zwolennika dynastii Alterów z
Góry Kalwarii (Ger), który jednocześnie poważnie interesował się kulturą
świecką. Ojciec Pereca zmarł wcześnie, a matka wysłała chłopca do jesziwy w
Łasku, a następnie do Kosowa Poleskiego, gdzie zapoznawał się z literaturą
oświecenia żydowskiego i uczył języków rosyjskiego i polskiego. W wieku 12 lat
podjął pierwsze próby literackie, pisząc w języku hebrajskim. Jego kształcenie
w duchu haskali zostało niechętnie przyjęte przez rodzimą społeczność żydowską
w Lutomiersku, porzucił zatem studia i próbował nauczyć się fachu kamasznika. Pracował
także w sklepie z bawełną. Obie posady stracił z powodu braku zaangażowania.
Próbował jeszcze studiować w jesziwie we Frankfurcie nad Menem, ale ostatecznie
wrócił i osiadł w Kaliszu. Podjął pracę w fabryce tekstylnej, zamieszkał z
grupą młodych Żydów o podobnej przeszłości. W tym czasie poznał poetów
tworzących w jidysz: Herszele
Danielewicza i Oszera Szwarcmana i pod ich wpływem zaczął pisać w tym
języku. Po wybuchu I wojny światowej Perec Opoczyński został powołany do armii
rosyjskiej. Już na początku wojny został schwytany i osadzony w obozie
jenieckim w Somorji na Węgrzech. W obozie redagował pismo „Jidiszer
Krigsgefangener”, razem ze swoim kuzynem Awromem Opoczyńskim. Tego okresu jego
życia dotyczą opowiadania obozowe, których nigdy nie zdecydował się
opublikować; zachowały się jednak w Archiwum
Ringelbluma.
Okres międzywojenny
Po wojnie Opoczyński krótko przebywał w Kłodawie, gdzie
zarabiał ucząc prywatnie języka hebrajskiego. W Kłodawie poznał Mindlę
Rzeszewską, z którą wkrótce się ożenił. Para wyjechała do Łodzi. Opoczyński
założył mały warsztat szewski, z którego jednak nie mógł się utrzymać. W 1921
r. zaczął współpracować z gazetą „Folksblat”, a od 1925 r. pracował na stałe w
„Lodzer Tageblat” jako dziennikarz. Został także redaktorem tygodnika
społeczno-polityczno-kulturalnego „Ilustrirte Lodzer Wochenblat”. Jego teksty
ukazywały się także w miesięczniku „Ilustrirte Pojliszer Manczester”. Pisał w
charakterystycznym, ekspresjonistycznym stylu, pełnym radykalnych środków
wyrazu, nasycając język hebraizmami i odniesieniami religijnymi. Za
najwartościowsze swoje dzieła uważał opowiadania chasydzkie, których liczbę
oceniał w połowie lat dwudziestych na 270. Podpisywał je pseudonimem „Perec
Chasyd”, czym pokazywał silny związek z tradycjami swojej rodziny. W 1933 r.
wydał jedyną swoją książkę – zbiór opowiadań chasydzkich pt. „Nawenad”,
pisanych poetycką prozą.
Od 1927 r.
Opoczyński był członkiem partii Poalej Syjon Lewica. Działał aktywnie w Łodzi,
organizując wykłady o literaturze jidysz i hebrajskiej, zakładając koła
młodzieżowe. W 1935 r. Opoczyńskich dotknęła tragedia: na polio zmarło dwoje
ich dzieci Biniumen i Miriaml. Perec przeżył głębokie załamanie nerwowe.
Małżeństwo przeniosło się do Warszawy, gdzie właśnie towarzysze z Poalej Syjonu
pomogli Perecowi powierzając mu pracę w organie partii „Dos Naje Wort”.
Zarabiał jednak niewiele, rodzina (wkrótce urodził się syn Daniel) cierpiała
biedę, mieszkając w ciasnym mieszkaniu w dzielnicy żydowskiej biedoty na
Wołyńskiej 21.
Po wybuchu wojny
Jak sugeruje jedno z opowiadań Opoczyńskiego, po wybuchu
wojny znalazł on zatrudnienie w Żydowskiej
Samopomocy Społecznej – Komisji Koordynacyjnej (ŻSS-KK), która stała się
schronieniem dla bezrobotnych inteligentów.Z ramienia komitetu dzielnicowego zakładał komitety domowe w okolicach ul.
Wołyńskiej lub podporządkowywał już istniejące ŻSS-KK. Z opowiadania wynika, że
głęboko wierzył w ideę komitetów domowych (ARG, t. 31, 382). Już po zamknięciu
getta Opoczyński dostał posadę listonosza, z której utrzymywał rodzinę aż do
wielkiej akcji. Icchak Cukierman twierdził, że zawdzięczał ją kontaktom partii
Poalej Syjon Prawica.
Współpraca z „Oneg Szabat”
Doniosłym
wydarzeniem w życiu Opoczyńskiego było nawiązanie współpracy z grupą
dokumentacyjną „Oneg Szabat”.
Przyjmuje się, że do grupy wciągnął Opoczyńskiego Eliasz Gutkowski, działacz Poalej Syjon Lewicy i pracownik ŻSS-KK,
ale wcześniejsze zaangażowanie Opoczyńskiego w Sektorze Społecznym musiało doprowadzić do bliższej znajomości z Emanuelem Ringelblumem, a przedwojenna działalność w łódzkiej Poalej Syjon Lewicy
– do znajomości z Herszem Wasserem,
sekretarzem „Oneg Szabat”. Opoczyński pisał dla „Oneg Szabat” bardzo wiele: Rachela Auerbach uważała go za
najpilniejszego ze wszystkich członków grupy. Przede wszystkim były to dłuższe
reportaże dotyczące życia codziennego w getcie: przebiegu tzw. parówek (akcji
dezynfekcyjnych) („Dom nr 21”, „Księga parówki”), działalności komitetów
domowych („Historia komitetu domowego”, „Tragedia komitetu domowego”), szmuglu
i handlu („Szmugiel w getcie warszawskim”), sytuacji Żydów ochrzczonych („Goje
w getcie”) i dzieci („Dzieci na bruku”, „Udręczony brat zamordował siostrę”)
oraz swoich obserwacji w trakcie wykonywania zadań listonosza („Żydowski
listonosz”). W maju i czerwcu 1942 r., tak jak większość członków „Oneg Szabat”
pisał kronikę wydarzeń w getcie i docierających do niego wiadomości o Zagładzie
(ARG, t. 11, XLIX.).
Za swoje
reportaże i kronikę Opoczyński otrzymywał niewielkie wynagrodzenie: pierwsze
wypłaty dla niego odnotowano w książce kasowej „Oneg Szabat” dopiero w grudniu
1941 r., co może wskazywać na późne dołączenie do grupy (Bańkowska 2015, 623).
Niemniej skarbnik „Oneg Szabat”, Menachem Mendel Kohn, niezwykle dbał o
Opoczyńskiego, gdy ten zachorował na tyfus: dostarczył mu leków i załatwił
dodatkowe przydziały żywności.
W okresie
wielkiej akcji likwidacyjnej Opoczyński przebywał w szopie stolarskim braci
Landauów, przejętym przez firmę Ostdeutsche Bautischlerei Werstätte (OBW). We
wrześniu 1942 r. zaczął prowadzić dziennik osobisty, który nazwał także
„Kroniką getta warszawskiego”. Z okresu getta szczątkowego pochodzi również
ostatni niedokończony reportaż pt. „Szopy”. Perec Opoczyński zginął w drugiej
akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, w styczniu 1943 r. Jego ostatnie prace
trafiły do drugiej części Archiwum Ringelbluma.
