Centralna Komisja Popierania Pracy w Szopach (CKPP)
Geneza
W wielkiej akcji likwidacyjnej
latem 1942 r. zostały zniszczone instytucje opieki społecznej w getcie wraz z
rozbudowanym Sektorem Społecznym ŻSS.
Jednakże działacze Sektora przebywający w getcie szczątkowym nie zrezygnowali z
idei samopomocy. Byli aktywiści komitetów
domowych i patronatów
organizowali koła pomocowe dla najbiedniejszych robotników szopów. Emanuel Ringelblum
i Lejzor Lipa Bloch, pracujący w tym
czasie w szopie stolarskim Hallmana na
Nowolipkach, zorganizowali zbiórkę pieniężną wśród pracowników, co dało szybko
zadowalające efekty: zebrali 50 tys. zł. Icchak
Giterman, były dyrektor American
Joint Distribution Committee (Jointu), zaczął propagować pomysł zbiórek w
innych szopach i zaproponował, by – na wzór Sektora Społecznego – koła
samopomocy w szopach zjednoczyć i postawić na czele jedno kolegialne
kierownictwo. Tym kierownictwem była Centralna Komisja Popierania Pracy w
Szopach (CKPP), działająca przy Wydziale
Opieki Społecznej (Niesienia Pomocy) Rady
Żydowskiej (ARG, t. 29a, 161-162).
Regulamin Komisji
Autorem regulaminu CKPP był Emanuel
Ringelblum. Trudno stwierdzić, na ile przepisy te weszły w życie, warto
jednak przeanalizować, jak wyobrażano sobie odbudowę samopomocy w radykalnie
zmienionych warunkach. W każdym szopie miała powstać komisja rejonowa CKPP. W
komisji miały zostać powołane podkomisje: pracy, sanitarno-higieniczna,
finansowa, zapomogowa, oddziałowa i opieki nad dziećmi. Ponadto w pojedynczych
warsztatach szopu miały być powołane komisje warsztatowe. CKPP miała składać
się z 27 członków: 5 przedstawicieli Rady Żydowskiej i 22 przedstawicieli
komisji rejonowych następujących szopów: Többensa z ul. Prostej, Többensa z ul.
Leszno, Schultza, szczotkarzy, Hallmanna, Röhricha, Hoffmanna, Schillinga, K.G.
Schultza, Leszczyńskiego, Oschmanna, OBW, Judex, Oxaco, Brauera,
Weigle-Transavia-Serejski. Plenum CKPP miało zbierać się co dwa tygodnie.
Do zadań CKPP, komisji
rejonowych i warsztatowych należało: 1) tworzenie warsztatów i zwiększanie
zatrudnienia, zwłaszcza wśród żon i dzieci pracowników (miało to zalegalizować
pobyt w getcie ludzi, którzy nie otrzymali „numerków życia” we wrześniu 1942 r.); 2) utrzymywanie czystości
mieszkań i podwórzy; 3) pomoc chorym: dożywianie i opieka lekarska; 4)
dożywianie robotników pracujących ciężej; 5) rozdawnictwo odzieży; 6) opieka
nad dziećmi robotników w czasie godzin pracy; 7) organizowanie wspólnych
zakupów żywności niekontyngentowej; 8) udzielanie pożyczek bezprocentowych
(właściwie zapomóg). Istnienie Centralnej Komisji miało ułatwić zakładanie
wspólnych placówek, poprawiających warunki bytowe robotników szopów, jak
kąpieliska czy pralnie. Sama działalność de facto należała do komisji rejonowych
w szopach. Fundusze pochodziły ze zbiórek wśród robotników, dążono przy tym do
regularnego dobrowolnego opodatkowania. Komisje rejonowe miały prawo pokryć
potrzeby własnego szopu w pierwszej kolejności, nadwyżki miały być kierowane do
CKPP (ARG, t. 27, 637-639).
Działalność CKPP
Czy i na ile udało się zorganizować komisje rejonowe w każdym szopie i
samą CKPP, pozostaje niewiadomą. Według Ringelbluma „rada szopowa” podjęła
działalność i przeprowadziła z sukcesem zbiórkę odzieży na rzecz osób, które
trafiły do getta w grudniu 1942 r. po likwidacji podwarszawskich obozów pracy
(ARG, t. 29a, 162). O zbiórce tej wspomniano w sprawozdaniu Rady Żydowskiej:
odbyła się w pierwszej połowie stycznia 1943 r. w całym getcie i przyniosła 1277
sztuk odzieży i 115 par butów (Ludość
żydowska w Warszawie 2012, 959).
10 stycznia 1943 r.
miało miejsce spotkanie między działaczami społecznymi, w tym Gitermanem i zapewne Ringelblumem oraz członkami Rady
Żydowskiej i Zakładu Zaopatrywania: Gamzejem Wielikowskim, Abrahamem Gepnerem i Adolfem Sztolcmanem. Niestety protokół
z tego spotkania zachował się w bardzo złym stanie technicznym. Można z niego
jedynie wyczytać, że działacze CKPP chcieli mieć wpływ na znacznie więcej spraw
niż tylko samopomoc. „Szop nie jest niczyją własnością, należy do wszystkich,
którzy są tam zatrudnieni.” – twierdzili. Postulowali wprowadzenie samorządu w
szopach, odgórne uregulowanie wysokości wynagrodzeń, usprawnienie aprowizacji,
zwolnienie z czynszów. W protokole pojawia się również niejasna informacja, że
„komitet”, więc zapewne CKPP, została uznana przez władze i otrzymała prawo
interweniowania w szopach (ARG, t. 34, 224-226; ARG, t. 29a, 162).
Samuel Elper, który był
kierownikiem w szopie Többensa, wspominał, że zbierało się u niego regularnie
30-40 osób, m.in. Ringelblum i Bloch, na których dyskutowano sprawy oporu. Elper przedstawiał te spotkania
władzom szopu jako zebrania organizacji samopomocowej. Możliwe zatem, że CKPP i
komisje rejonowe miały pełnić również funkcję przykrywki dla działalności
politycznej (AŻIH, 301/2277, 11).
CKPP z pewnością nie
stała tym, czym miała być według planów Ringelbluma i Gitermana. W drugiej akcji likwidacyjnej w styczniu
1943 r. zginął Giterman. Sytuacja w getcie zmieniła się diametralnie i – jak się
zdaje – nie myślano już o pomocy społecznej.
Działalność samopomocy w szopie Hallmanna
Nie wiadomo, w jak wielu miejscach powstały komisje samopomocy, które
miały stać się komisjami rejonowymi CKPP. Wiadomo jednak na pewno, że co
najmniej od listopada 1942 do końca stycznia 1943 r. działała komisja
samopomocowa w szopie Hallmana. Jej
członkami byli Ringelblum, Bloch i nieznani z imienia Grajcer i Popowski (być
może Jerzy Popowski, wcześniej
działacz Sektora Społecznego). Posiedzenia odbywały się w poniedziałki i
czwartki. Rozpatrywano na nich podania o pomoc. Dotyczyły one głównie
przyznania paczki żywnościowej, rzadziej zapomogi pieniężnej lub skierowania do
lekarza. Prośby o pomoc trafiały do komisji zazwyczaj przez przedstawicieli komisji
samopomocowych w poszczególnych przedsiębiostwach szopu, często na wniosek
lekarzy. Pieniądze zbierano wśród pracowników szopu. Sporządzano nawet listy
„opornych” płatników, co wskazuje na pewne formy nacisku społecznego,
przeniesione z Sektora Społecznego. Pomagano – w zależności od tygodnia
kilkunastu – kilkudziesięciu osobom. Ostatni protokół nosi datę 27 stycznia
1943 r. (ARG, t. 34, 213-224).
