Jakub Lejkin (1906-1942)
Życiorys
Urodził się w 1906 r. Był adwokatem, absolwentem Uniwersytetu warszawskiego i Szkoły Podchorążych Rezerwy w Jarocinie.
Po zamknięciu getta warszawskiego Józef Lejkin wstąpił do Żydowskiej Służby Porządkowej, gdzie z czasem objął stanowisko kierownika Działu Służby i Wyszkolenia. Lejkin awansował w strukturach ŻSP nie tylko dzięki swojej skuteczności w rozgrywkach personalnych, lecz także dzięki sprawności w przeprowadzaniu łapanek do obozów pracy. Według jednego ze współpracowników Podziemnego Archiwum Getta już w sierpniu 1941 r. był:
[…] jedną z czołowych postaci SP […] tak bardzo przejął się obowiązkiem dostarczania niewolników (i jednocześnie kandydatów na gońców w lepszy świat) dla Niemców, że w ciągu jednej nocy wyłapał z łóżek lub piwnic 1600 Żydów i własnoręcznie dostarczył ich żywcem do Collegium, skąd też zostali wysłani do obozów (ARG, t. 5, 66).
5 maja 1942 r., po aresztowaniu Józefa Szeryńskiego, Jakub Lejkin został p.o. komendanta. Tego dnia Adam Czerniaków zakomunikował tę decyzję podczas odprawy oficerów i, jak zapisał, zalecił im „spokój, karność i podporządkowanie rozkazom nowego kierownika”. Następnego dnia po wyborze, wczesnym popołudniem, Czerniaków przedstawił Lejkina w Komendzie Polskiej Policji.
Józef Szeryński powrócił na swoje stanowisko po rozpoczęciu Wielkiej Akcji, prawdopodobnie 22 lub 23 lipca 1942. Lejkin został kierownikiem technicznym, nadzorującym udział ŻSP w akcji.
29 października 1942 r. bojowiec Żydowskiej Organizacji Bojowej Eliasz Różański zastrzelił na ulicy wracającego po służbie do domu Jakuba Lejkina i ranił towarzyszącego mu Stanisława Czaplińskiego. Żydowska Organizacja Bojowa, ogłaszając na rozwieszanych w getcie ulotkach wykonanie wyroku, zapowiadała, że „dalsze kroki represyjne będą stosowane z całą bezwzględnością” (ARG, t. 34, 92). Wypełnianie powszechnie pożądanego odwetu było najlepszą formą osadzenia się w zbiorowej świadomości getta i legitymizacji władzy, a także zapewnienia bezpieczeństwa działania podziemia. Stanisław Gombiński pisał: „Niewątpliwie był Lejkin brutalnym. We wszystkich akcjach ulicznych zarówno wysiedleńczych, jak i poprzednich, brał bezpośredni udział, działał z całą pasją, do której był zdolny. Niewątpliwie zrozumiałą jest radość tych, którzy pili na wieść o jego śmierci, tych którzy niejednokrotnie gnani na podobieństwo bydła rzeźniczego widzieli jego, jak na czele swych podwładnych osobiście chwytał i wysyłał na strasznej pamięci Umschlagplatz, którzy słyszeli jak do swych podwładnych żądał dostarczenia „główek”, jak ich zagrzewał do straszliwej roboty, jak „w przykładnej zgodzie” z rozkazodawcami działał.”
Grób Jakuba Lejkina znajduje się na cmentarzu żydowskim w Warszawie.
