„Jutrznia”
Działalność
„Jutrznia” – konspiracyjny tygodnik o profilu polityczno-informacyjnym wydawany przez Haszomer Hacair po polsku, adresowany do szerokiego grona czytelników. Jak pisali redaktorzy w otwierającym edycję tekście: „Zadaniem »Jutrzni« jest: dostarczać uczciwych i ścisłych informacji, oświetlać wszystkie wydarzenia na wszystkich frontach walki o przyszłość, demaskować obłudę, podłość i zdradę, budzić do myśli i czynu stępiałych w cierpieniu, utwierdzać w wierze w ostateczne zwycięstwo i wyzwolenie.” (ARG, t. 18, XX). Pierwszy numer pisma datowany jest na 14 lutego – ostatni na 18 kwietnia 1942 r.
„Jutrznia” miała stałą strukturę i objętość. Wszystkie wydania liczyły po 8 stron, wyjątek stanowił nr 4, co następująco tłumaczyli redaktorzy (niestety w tekście oryginału jest wiele ubytków): „[obi]ektywnych w tygo[…] ªª[...]ªª […]ziwy był regularny ªª[...]ªª […]ów frontowych. Z tego [względu?] [redakc?]j[a] zmuszona została ªª[...]ªª [t]reści informacyjne” (ARG, t. 18, XX). Znakiem rozpoznawczym pisma była jego winieta ze starannie opracowanym i powielanym w kolejnych edycjach paskiem tytułowym (zawierającym informacje o polityczno-informacyjnym charakterze pisma, dacie i numerze wydania oraz jego cenie). Każdy numer otwierał artykuł wstępny po czym następował przegląd i omówienie sytuacji na frontach, często także analiza sytuacji politycznej. Dalej – w stałej kolumnie „Z kraju naszej przyszłości” – podawano wiadomości z Palestyny, następnie zaś informacje o położeniu ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką (w rubryce „Z życia żydowskiego”) i na temat getta warszawskiego („Z frontu getta warszawskiego”); od nr. 5 wprowadzono kolumnę „Pod jarzmem Hitlera”, w której podawano informacje o sytuacji ludności krajów okupowanych.
Gazetkę przygotowywał do druku przypuszczalnie ten sam lub podobny skład redakcyjny, który później pracował nad edycją „Przedwiośnia”, „Ojfbrojzu” i „Zarzewia”.
Pismo finansowane było najpewniej z zasobów Haszomer Hacair. Jakaś część funduszy na jego działalność pochodziła także ze zbiórek prowadzonych na rzecz funduszu prasowego „Jutrzni” wśród czytelników. Pieniądze przekazywano przez kolporterów, ich odbiór kwitowano następnie w gazetce - adnotacje na temat Funduszu Prasowego ukazywały się w każdym niemal numerze. Na działalność pisma przeznaczano także dochody z jego sprzedaży – numer kosztował 50 gr.
„Jutrznię” drukowano na powielaczu prawdopodobnie korzystając z urządzenia, które znajdowało się przy ul. Nalewki 23 - nie można wykluczyć, że Haszomer Hacair używał powielacza Gordonii, w jej kibucu mieszczącym się także przy ul. Nalewki 23 (Eck, 1948); odbijano je na grubym, bibułowym papierze, po jednej stronie kartki. Żywa pagina w górnym marginesie kolejnych kart gazety zawierała jej tytuł i numer wydania oraz strony. Teksty rozmieszczano na stronie z zachowaniem wąskich marginesów i małego tylko światła między kolejnymi wierszami. Przyjęte przez redaktorów rozwiązania edytorskie stosowano konsekwentnie: kolejne publikacje rozdzielano przy użyciu podwójnej interlinii, tytuły kolumn oraz tekstów programowych – w odróżnieniu od innych – zapisywano kapitalikami, wszystkie tytuły podkreślano podwójną linią. Treści szczególnie istotne z punktu widzenia redaktorów wybijano posługując się rozstrzelonym drukiem. Jedynymi ilustracjami zamieszczonymi w „Jutrzni” (zaledwie dwukrotnie) są mapki przedstawiające sytuację na froncie, które pełniły wobec tekstu rolę pomocniczą.
W zasobach ARG ocalało dziesięć numerów pisma z 1942 r. datowanych na 14 i 21 lutego; 1, 8, 14, 21 i 28 marca oraz z 4, 11 i 18 kwietnia. Prawdopodobnie zaprzestanie edycji tego tytułu było konsekwencją krwawych wydarzeń nocy z 17 na 18 kwietnia 1942 r. i wynikającego z nich zaostrzenia konspiracji przy wydawaniu prasy podziemnej. Część zachowanych w ARG numerów gazety ma ubytki i uszkodzenia; o ile pismo zachowało się w więcej niż jednym egzemplarzu, edytorzy pisma treść uzupełniali w oparciu o dublet.
