„Płomienie”

Działalność

„Płomienie” – miesięcznik o profilu ideologiczno-kulturalnym wydawany przez Haszomer Hacair, redagowany w gdudzie „Tel-Amal” skupiającym instruktorów ruchu; nazwą nawiązuje do edycji przedwojennej. „Płomienie” są jedynym pośród zachowanych w ARG tytułów żydowskiej prasy konspiracyjnej wydawanej przez Haszomer Hacair, które nie miało charakteru centralnego, choć wydaje się, że pismo adresowane było do szerokiego grona czytelników - również osób niebędących członkami gdudu - redaktorzy apelują do czytelników o odzew na temat ich wrażeń z lektury pierwszego numeru (ARG, t. 18, XX).

Obok rozważań na tematy bieżące „Płomienie” publikowały wiele tekstów literackich (np. wiersze Bialika, Broniewskiego czy Wittlina), dużo miejsca poświęcały też omówieniu popularnych wśród szomrów lektur - w szczególności „Płomieni” Stanisława Brzozowskiego, do których pismo nawiązywało swym tytułem (nie było to zresztą jedyne pismo konspiracyjne odwołujące się do tej powieści; w latach 1942-1944 grupa młodzieży związanej z PPS pod nazwą „Płomienie” wydawała pismo pod tym tytułem).  

Autorami tekstów zamieszczonych w „Płomieniach” byli zapewne przeważnie członkowie „Tel Amalu” (m.in. Tirsa i Merdek Growas), choć w gazecie drukowali także szomrowie z innych gdudów (np. Josek Farber). Pismo zamieszczało dużo przedruków z przedwojennej prasy ruchu.

Polskojęzyczne „Płomienie” były najpewniej odpowiednikiem hebrajskojęzycznych „Lehawot”, również wydawanych przez „Tel-Amal”, które zaczęły wychodzić mniej więcej pół roku wcześniej, prawdopodobnie jednak żaden egzemplarz tego pisma nie przetrwał wojny. 

Pismo finansowane było najpewniej z zasobów Haszomer Hacair. „Płomienie” drukowano prawdopodobnie korzystając z urządzenia, które znajdowało się przy ul. Nalewki 23 - nie można wykluczyć, że Haszomer Hacair używał powielacza  Gordonii, w jej kibucu mieszczącym  się także przy ul. Nalewki 23 (Eck, 1948); odbijano je na grubym, bibułowym papierze, po obu stronach kartki. Teksty rozmieszczano na stronie z zachowaniem małego tylko światła między kolejnymi wierszami. Podstawową techniką stosowaną (niekonsekwentnie) dla graficznego urozmaicenia gazetki było różnicowanie zapisu tytułów publikacji oraz ich rozdzielanie przy użyciu wielokrotnie, czasem także - w kilku liniach, odbitych myślników czy kropek. W numerze z października 1940 r. teksty „Szczęście” i „Są ludzie” wydrukowano nie – jeden po drugim, ale – równolegle rozpoczynając ich druk na przedzielonych szlaczkiem na dwie części stronach i kontynuując go na następnych, tak samo zaprojektowanych kartach. Treści szczególnie istotne z punktu widzenia redaktorów wybijano posługując się rozstrzelonym drukiem. Jeden tylko spośród zachowanych tekstów ozdobiono – przez całą jego wysokość - prostym ornamentem z liści, które wyrysowano na lewym marginesie kartki. 

W zasobach ARG zachowały się dwa pierwsze numery „Płomieni” – z września i października 1940 roku – zarazem najwcześniejsze ocalałe wydawnictwa ruchu, które ukazywały się w czasie niemieckiej okupacji w Warszawie. Obszerny artykuł pochodzący najpewniej z niezachowanego numeru „Płomieni” (choć nie można do końca wykluczyć, że mowa tu o „Lehawot” – jako źródło wskazano po prostu „miesięcznik gdudu Tel-Amal”) zamieściła „Iton Hatnua” z przełomu lat 1940 i 1941 (ARG, t. 18, XX). Ze wzmianki zamieszczonej w nr 1 „El-Al” wynika, że pracowano nad nr 3 „Płomieni” (ARG, t. 18, XX). Autor notatki miał zapewne na myśli numer trzeci w 1941 roku, nie zaś - przygotowywany po dłuższej przerwie, trzeci od początku edycji numer „Płomieni”. Jeśli tak było faktycznie, oznaczałoby to, że poza wydaniami pisma z września i października wyszły co najmniej dwa jeszcze numery (być może któryś z nich podwójny) – styczniowy i lutowy lub lutowo-marcowy.

Zachowane egzemplarze „Płomieni” nie są kompletne. Brakuje najpewniej strony okładkowej nr 2, a także kilku innych stron pisma. Ocalałe karty gazety cechują liczne uszkodzenia i ubytki. Wydaje się, że strony w „Płomieniach” nie były numerowane. Ustalając ich najbardziej prawdopodobną sekwencję autorzy edycji pisma w ramach wydania ARG przyjęli, że oba zachowane numery miały podobną strukturę. Otwierała je zatem przypuszczalnie strona okładkowa być może we wszystkich numerach taka sama, ewentualnie zaprojektowana według podobnego schematu lub z utrzymaniem jakiś stałych elementów (w zachowanym egzemplarzu opatrzona nazwą nakreśloną ręcznym pismem ozdobnego kroju oraz grafiką oraz zilustrowana rysunkiem ogniska, obok którego zamieszczono – w charakterze przesłania - krótki wyimek z „Płomieni” Brzozowskiego). Po niej następowała prawdopodobnie strona „redakcyjna”: u góry rozpoczynał ją tekst stanowiący motto, w dolnej zaś części mieściła komunikat od redakcji i datę wydania. Ustalając kolejność stron edytorzy zaczęli od wybrania tych, które ze względu na treść (np. kontynuacja zdania) musiały po sobie następować. Potem wybrali strony „redakcyjne”, które otwierają oba numery gazety. Wiedząc, że pierwszy zachowany numer pochodzi z 1 września 1940 r., przyporządkowali do niego wszystkie artykuły odnoszące się w jakiś sposób do rocznicy wybuchu wojny. Do pierwszego numeru włączyli również tekst, którego lekturę omawia Emanuel Ringelblum pod datą 27 września 1940 r. (ARG, t. 29, 129). 

Z kolei do rozumowanego układu numeru drugiego autorzy edycji włączyli strony łączące się tekstowo ze stroną „redakcyjną” oraz zebrane przez redakcję opinie czytelników o numerze pierwszym. Wydaje się, że numer drugi (11 stron) jest krótszy od pierwszego (14 stron) - objętość pisma prawdopodobnie zatem nie była stała (niewykluczone też, że zachowany egzemplarz jest wybrakowany), nie ma wiodącego tematu, rozbudowano natomiast jego część ideologiczno-literacką; część decyzji dotyczących przyporządkowania poszczególnych artykułów do numerów pisma miała charakter arbitralny.