Bischof Max (1898-1985)

Z banku do Transferstelle

Max Bischof (1898-1985) był bankierem z Wiednia. Jego pierwsze kontakty z Warszawą zaczęły się w 1929 roku, kiedy został oddelegowany do pracy w Powszechnym Banku Kredytowym przez bank Zentraleuropäische Länderbank Wien, gdzie pracował do 1935 r. Od 1940 r. z ramienia Wydziału Nadzoru Bankowego w rządzie GG koordynował działalność banków i instytucji kredytowych. 

19 maja 1941 r. został kierownikiem Transferstelle, Urzędem Transferu przy Urzędzie Gubernatora Dystryktu Warszawskiego. Jego zadaniem było doprowadzenie sytuacji ekonomicznej getta warszawskiego do stanu samowystarczalności. Na stanowisko kierownika Transferstelle zastąpił Alexandra Palfingera. Zmiany personalne wśród najważniejszych urzędników Transferu wynikały z zasadniczego zwrotu polityki niemieckiej w stosunku do Żydów. W wyniku wysokiej śmiertelności i groźby epidemii w getcie Niemcy odrzucili dotychczas realizowany cel powolnego wyniszczenia Żydów poprzez głód i pracę przymusową na rzecz uczynienia z getta produktywnej jednostki gospodarczej. Wymagało to zasadniczej reorganizacji działania getta, pogodzenia się z częściową utratą bezwzględnej kontroli jaką Transferstelle miało za czasów Palfingera, a także współfinansowania getta przez niemiecką administrację. 

Działalność w Transferstelle

Bischof starał się przede wszystkim zwiększyć aprowizację getta poprzez zdobycie dodatkowych racji żywnościowych, które były przekazywane przez niemieckich pracodawców Żydom zatrudnionym w szopach. Nie chodziło więc o poprawę zaopatrzenia całej populacji getta ale dożywienie ludzi pracujących dla niemieckiej gospodarki. W celu ożywienia produkcji Transferstelle pod nowym kierownictwem otworzyło nowe szopy, przeprowadzał kolejne rejestracje osób zdolnych do pracy w wieku do 12 do 60 lat (spotkały się z oporem Żydów), zniosło część restrykcji (m.in. zniesiono konfiskaty, kontrolę posiadanej gotówki, ogłoszono amnestię dla ukrywających majątek). Na fali produktywizacji ułatwiono też działanie Rady Żydowskiej w obszarze bankowości i anulowano w końcu 1941 r. niezapłacone podatki w kwocie 76 mln zł (Urynowicz, 2009, 238). Ostatnim krokiem była próba ściągnięcia do getta zleceń ze strony prywatnych niemieckich firm. 

Pomimo powyższych działań w raporcie z października 1941 r. Bischof pisał, że getto jest „kompletną ruiną” (Browning, 2002, 162). Istotny efekt reorganizacji Tranferstelle i getta zaczął być widziany na początku 1942 r. Ich siłą napędową była zmiana postawy przedsiębiorców niemieckich, którzy w obliczu braku siłę roboczą zaczęli doceniać robotników żydowskich, podobnie jak i jeńców sowieckich.

Relacje Bischofa z Adamem Czernikowem nie były dobre. Kierownik Transferstelle podważał autorytet prezesa Rady Żydowskiej. Pozwalał np. aby urzędnicy Rady z pominięciem prezesa prowadzili rozmowy z Urzędem Transferu, dążył do wyłączenia z Rady Zakładu Zaopatrywania. Krytykował też kary jakie Czerniaków nakładał na majętnych Żydów unikających płacenia podatków solidarnościowych. Czerników optował za bezpośrednią współpracą żydowskich przedsiębiorców z Polakami, ponieważ transakcje te były bardziej opłacalne niż produkcja dla Rzeszy. Chciał też szukać możliwości zakupu tańszej żywności dla getta na wolnym rynku podczas gdy Bischof zgodził się jedynie na obniżenie prowizji pobieranej przez Transferstelle (z 15% na 5% w przypadku prowizji Transferstelle od sumy fakturej, i i 5% na 2% od eksportu, ARG, t. 35, 185).

Dalsze losy

Bischof kierował Transferstelle do jesieni 1943 r. W czasie powstania warszawskiego Bischof został wcielony do Wehrmachtu. W czasie walk w okolicach pałacu Brühla został ranny i odesłany poza front. We wrześniu, na dalsza rekonwalescencję został odesłany do domu w Wiedniu. Jeszcze w grudniu 1944 r. Bischof powrócił do Krakowa w celu zabezpieczenia dokumentacji bankowej.  

W styczniu 1945 r., uciekając przed wojskami rosyjskimi wrócił od Wiednia z nadzieją kontynuacji pracy w Zentraleuropäische Länderbank. Obawiają się jednak wysłania na front, zbiegł do Drezna. W maju 1945 r. wrócił do stolicy Austrii. Podjął pracę w Zentraleuropäische Länderbank. Pracował tam do emerytury w 1963 r. Był uznanym ekspertem bankowym, zajmował stanowiska m.in. w Izbie Handlowej w Wiedniu, Izbie Federalnej, Amerykańskiej Izbie Handlowej, firmach polsko-austriackich i austriacko-amerykańskich. W 1961 r. otrzymał Wielką Odznakę Honorową za zasługi dla Republiki Austrii. W swoich niepublikowanych wspomnieniach napisanych przed śmiercią Bischof twierdził, że jego zasługą było uzyskanie lepsze wyżywienia dla 50 tys. Żydów pracujących w niemieckich szopach, dając im nadzieję na przeżycie wojny. Nigdy nie stanął przed sądem.

Dokumenty zachowane w Archiwum Ringelbluma

W Archiwum Ringelbluma zachowała się część korespondencji jaką sekretariat Bischofa prowadził z różnymi firmami i osobami fizycznymi z getta. Dotyczą one zarówno przepustek, prób o zgodę na podróżowanie nie-żydowskim tramwajem, zamknięcia nielegalnej piekarni, zwrotu świadczeń emerytalnych, miesięcznych sprawozdań zgonów, wniosków o powołanie nowych firm, konfiskaty paczek na poczcie czy współpracy żydowskich i nieżydowskich firm transportowych itp. (ARG, t. 12, 121-149)