Tarbut

Tarbut

(hebr., Kultura; jid. Tarbus, Tarbes); w Polsce właśc. Żydowskie Stowarzyszenie Oświatowo-Kulturalne „Tarbut” – organizacja kulturalno-oświatowa, działająca pod auspicjami Organizacji Syjonistycznej. Po raz pierwszy została powołana do życia w Rosji po rewolucji lutowej (1917). Zlikwidowano ją w tym kraju po rewolucji październikowej. W okresie międzywojennym działała także w Wielkiej Brytanii (od 1929) oraz na Litwie, w Rumunii i Bułgarii. Największą rolę T. odegrał w Polsce, gdzie był tworzony od 1919, a ostatecznie został powołany do życia w 1922 w Warszawie. Działał poprzez oddziały, istniejące pod koniec lat 20. XX w. w ok. 300 miastach. Struktura T. była zdecentralizowana; pracą kierowały Komitety Okręgowe w Wilnie, Grodnie, Brześciu n. Bugiem, Równem, Siedlcach, Lwowie i Krakowie (wybierane na zjazdach okręgowych; wydawały one własne czasopisma, np. we Lwowie od października 1936 ukazywał się miesięcznik „Tnuate(j)nu”; hebr., Nasz Ruch) oraz KC w Warszawie (wyłaniany na zjazdach ogólnopolskich), który wydawał: miesięcznik „Jedijot” (hebr., Wiadomości); pismo „Tarbut”, ukazujące się nieregularnie od listopada 1921 do czerwca 1924 (ogółem 13 zeszytów) i od stycznia 1932 (najpierw jako dwutygodnik, a potem miesięcznik); „Wiadomości Zarządu Głównego Stowarzyszenia Tarbut w Polsce” (ogółem ukazały się 32 zeszyty); „Ofakim” (hebr., Horyzonty) od maja 1932; tygodnik młodz. „Iton-Katan” (hebr., Mała Gazeta). T. był organizacją świecką, zwalczającą „klerykalizm” tradycyjnej szkoły żydowskiej. Promował nowoczesną kulturę hebrajską i wychowanie młodzieży w duchu narodowym, z akcentem na pielęgnowanie miłości do Palestyny i poczucie związku z dziełem tworzenia podwalin pod przyszłą państwowość żydowską. Język hebrajski pełnił w placówkach T. rolę żywej mowy codziennej, natomiast tzw. przedmioty polskie, czyli język polski, historia i geografia Polski – wykładane były po polsku. W roku szkolnym 1927/1928 sieć szkół T. obejmowała: 71 przedszkoli, 141 szkół podstawowych, 16 gimnazjów i 5 seminariów nauczycielskich oraz ochroniarskich (ogółem ok. 26 400 uczniów); a w 1934/1935 – 72 przedszkola, 183 szkoły powszechne, 9 średnich, 1 szkołę rolniczą, 4 wieczorowe i 4 seminaria nauczycielskie (ogółem 44 780 uczniów). Po wybuchu II wojny światowej na ziemiach okupowanych przez Związek Radziecki placówki T. (szkoły, przedszkola, biblioteki) zostały zlikwidowane. Natomiast pod okupacją niemieckiego środowiska związane z tą organizacją wzięły udział w tworzeniu tajnego nauczania. W getcie warszawskim, we wrześniu 1940, T. – obok CISZO, Szuł-Kułtu, organizacji Chorew i Be(j)t Jaakow – stworzył jeden z pięciu działających Patronatów, które utworzyły Komisję Porozumiewawczą, będącą namiastką inspektoratu szkolnego. Po wojnie reaktywowano w Polsce działalność T. (od 1945). Powstało wówczas 13 jego szkół. Jednak wkrótce, na skutek emigracji działaczy, pedagogów i uczniów, liczba tych placówek zaczęła się zmniejszać. Niechętne im były również władze CKŻP. Ostatnie szkoły T. zostały zlikwidowane w 1949. (Por. też np.: Eiges Jehuda; Kahnsztam Aharon; Klumel Meir; Schneider Mordechaj Becalel; Schwarz Kopel)