Legion żydowski Adama Mickiewicza

Legion żydowski Adama Mickiewicza

idea podjęta przez Mickiewicza pod koniec życia, dotycząca organizowania żydowskich oddziałów w Turcji w czasie wojny krymskiej (1855). Jej geneza jest skomplikowana, nawet jeśli pominąć wątek genealogicznych związków wieszcza i jego żony z Żydami i frankistami, do dziś budzący żywe spory wśród uczonych. Pomysł utworzenia L.ż.A.M. zakorzeniony jest zwłaszcza w ideach mesjańskich, nurtujących poetę i krąg towiańczyków, w paralelach między mesjanizmem polskim i żydowskim (przekład Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego na język hebrajski ukazał się w Paryżu w 1881), w ideach judaizacji chrześcijaństwa, ale też w całkiem rzeczowych rachubach na przydatność służby wojsk. Żydów dla sprawy narodowej (to znaczy polskiej; jeśli zobaczą, że nawet Żydzi przyłączyli się do powstania, to i prosty lud do niego przystąpi), jak również w chęciach przyspieszenia emancypacji Żydów i przydania im godności narodowej. Już w okresie tworzenia legionu polskiego we Włoszech w 1848, w opracowanym dlań Składzie zasad, Mickiewicz nazywał lud Izraela „starszym bratem” i rzucał hasła całkowitej równości religijnej. Wątki związane z koncepcjami, które legły u podstaw idei L.ż.A.M. powracały też parokrotnie w wykładach Mickiewicza o literaturze słowiańskiej, wygłaszanych w Collčge de France. Kiedy poeta wyruszał do Konstantynopola w 1855, sprawa tworzenia oddziałów żydowskich przy wojsku, skupionym wokół Sadyka Paszy (Michała Czajkowskiego), leżała mu bardzo na sercu i do ostatnich chwil życia zalecał ją swym współpracownikom. Jej realność potwierdzała obecność w wojsku grupy ochotników-Żydów z Besarabii, rekrutujących się spośród jeńców wojennych. Istniały także próby sfinansowania przedsięwzięcia za pieniądze żydowskich bankierów (w tym Rotszyldów). Cała sprawa upadła wraz ze śmiercią Mickiewicza, a pewne przesłanki wskazują, że poeta mógł umrzeć otruty przez przeciwników politycznych, do czego jego oddanie idei Legionu również mogło się przyczynić. Poruszone tu wątki były systematycznie zamazywane w oficjalnej „mickiewiczologii”, także przez syna poety, Władysława. Najpełniejsze opracowanie dotyczące L.ż.A.M. ukazało się u progu rozkręcenia się spirali antysemityzmu w Polsce na początku lat 30. XX wieku i jest dziełem R. Brandstättera ( Legion żydowski Adama Mickiewicza. Dzieje i dokumenty, Warszawa 1932).