Broderson Mojżesz

Broderson Mojżesz

pseud. Broderzinger (jid., Śpiewak brodzki) (1890 Moskwa – 1956 Warszawa) – artysta plastyk, pisarz, twórca teatralny. Należał do najbardziej ruchliwych postaci żydowskiego życia artystycznego w Polsce. Pochodził z rodziny kupieckiej ze Słucka, która na pocz. ubiegłego stulecia przeniosła się do Łodzi. Do tego czasu B. wychowywał się u dziadka w Nieświeżu, gdzie odebrał tradycyjne nauczanie religijne. W Łodzi uczęszczał do Szkoły Handlowej. Pracując jako buchalter pisał do gazet krótkie opowiadania. Okres I wojny światowej spędził w Moskwie. Na początku 1918 przebywał w Wilnie, gdzie współpracował z Ludowym Komisarzem Oświaty Litwy i Białorusi, publikując w wydawanym przez Komisariat Oświaty piśmie „Di Naje Wełt” (jid., Nowy Świat). W 1918-1939 mieszkał w Łodzi. Był współzałożycielem grupy artystyczno-literackiej „Jung Idysz”, autorem jej nazwy i twórcą założeń ideowych, propagujących dążenia do stworzenia narodowej sztuki żydowskiej. Projektował okładki tomików wydawanych przez tę grupę i publikował rysunki w jej czasopismach oraz ilustrował swoje utwory. Jego prace należą do ekspresjonistyczno-futurystycznych. Cechuje je dążenie do abstrakcji i geometryzacji form. Utrzymywał stałe kontakty z rosyjskimi artystami awangardowymi, m.in. z Lazarem Lisickim (El Lissitzkim). W 1939 wyjechał do Białegostoku, a potem przeniósł się do Moskwy; nadano mu Order Lenina. W 1948 został aresztowany. Był więźniem łagrów (1952-1956). Repatriował się do Polski; wkrótce potem zmarł. Debiutował w 1913 tomikiem poezji Szwarce fliterłech (jid., Czarne błyskotki). Swoje utwory publikował w Polsce, a także w Moskwie i Charkowie. Wydawał w języku jidysz tomy wierszy i poematy, m.in.: Der Toj (Rosa, 1913); Perłn ojfn bruk (Perły na bruku; z litografiami J. Adlera, 1921); Szwarc-Szabes (Czarna sobota, 1921). Niektóre utwory publikował w prasie żydowskiej. Czynny był także na niwie teatru; twórca pierwszego teatru marionetek Chad-Gadjon (jid., Koźlątko, 1924) oraz teatrzyków Ararat (1927) i Szorabor (jid., Dziki wół). Na potrzeby sceny pisał piosenki, skecze, groteski, jednoaktówki (wyd. osobno i częściowo zebrane w tomie Forsztelungen; jid., Przedstawienia, 1936/1937) oraz sztuki. Był autorem libretta do opery Dowid un Basszewe (jid., Dawid i Batszeba, 1924). Pisał i publikował także wiersze oraz bajki i opowieści dla dzieci – m.in. Ał dos guts (jid., Wszystkiego najlepszego, 1922) i Feter sznejer (jid., Dziad śnieżny [Wujek Szneur], 1928). Tłumaczył na języj jidysz m.in. wiersze Błoka, Byrona i Puszkina. W twórczości poetyckiej dążył do łączenia wątków żydowskiego folkloru ze zdobyczami ekspresjonizmu. Był także autorem scenariusza, według własnego opowiadania, do filmu Frejłeche kapconim (jid., Weseli biedacy, 1937).