ofiary
ofiary
(hebrajski
korbanot, od
karaw = zbliżać się, [według interpretacji midraszowej, to, co składa się Bogu w ofierze, zbliża człowieka do Niego;
kodaszim, od
kodesz = świętość, święta rzecz). O składaniu
o. w
Biblii Hebrajskiej jest mowa około 80 razy (przede wszystkim w
Księdze Kapłańskiej i w
Księdze Liczb); po raz pierwszy – przy okazji opowieści o
Kainie i
Ablu, a następnie o
potopie i
Noem. Szczególne znaczenie miało ofiarowanie
Izaaka przez jego ojca,
Abrahama (
akeda), oraz ofiarowanie baranka pesachowego (por.:
baran;
Pesach). Po ustanowieniu Przybytku i
Namiotu Spotkania
o. stały się stałym elementem życia religijnego starożytnych
Izraelitów. Wyróżnia się wiele ich typów, gdyż w ofierze można składać
różnego rodzaju zwierzęta, ptaki bądź
wino i inne
produkty. Ofiara może być całopalna (jej wzorcem była ofiara złożona
przez Abrahama, której zapach spodobał się Panu, dzięki czemu stała się
centalnym elementem kultu świątynnego; por. też
Holokaust), ofiara mogła również zostać spożyta, w części lub w całości przez
kapłanów, osoby składające ją bądź przez ubogich.
O. składano również po popełnieniu
grzechgrzechu lub przestępstwa. Istniały także: „
o. pokoju” (hebrajski,
sz(e)lamim; dziękczynne bądź wotywne), związane z ucztą, będące wyrazem wspólnoty;
o. prywatne, składane przez indywidualnych oferentów;
o. publiczne (hebrajski,
tamid), składane codziennie przez kapłanów rano i wieczorem w
Świątyni Jerozolimskiej,
symbolizujące ślubowaną przez Izrael nieprzerwaną służbę Bogu.
Charakterystyczną cechą judaizmu była ścisła centralizacja kultu w
Świątyni Jerozolimskiej i prowadzący do tego proces. Początkowo
o. składano na „wysokich miejscach” (hebrajski,
bamot). Według teorii rozwiniętej w
literaturze rabinicznej, po ustanowieniu Przybytku
o. takie były zakazane, dopóki Przybytek znajdował się na
pustyni, wraz z wędrującymi przez nią Izraelitami. Od wejścia do Ziemi
Obiecanej było kilka okresów, w których składanie
o. na „wysokich miejscach” było zakazane, lub przeciwnie –
dozwolone. Ostatecznie, po wzniesieniu Świątyni Jerozolimskiej, zostały
one zakazane. Pobożni, w tym
faryzeusze, odżegnywali się od wynaturzeń kultu świątynnego, do których zaliczali
o. składane w sposób mechaniczny, bez wyznania grzechów i
głębokiego przeżycia religijnego. Śladem tej opozycji są zawarte w
literaturze rabinicznej stwierdzenia, głoszące wyższość
studiowania Tory oraz żarliwej modlitwy nad
o.
(traktat
Menachot 110a). Ponieważ po zburzeniu Drugiej Świątyni (70 n.e.) nie można było już praktykować kultu świątynnego, substytutem
o. stała się modlitwa. Innym problemem był fakt, że w kontekście składania
o., ubój zwierząt na mięso do spożycia, również miał charakter
sakralny, a więc nie byłby możliwy poza Jerozolimą. Jednak nakaz,
zawarty w
Torze (
Pwt 12,20-24), umożliwiał to, pod warunkiem wystrzegania się spożywania
krwi zwierzęcia, która winna zostać wylana na ziemię, co stało się fundamentem
uboju rytualnego i roli
szojchetów. Z czasem rozwinęła się dyskusja nad prawdziwym sensem składania
o.
Majmonides,
wychodząc z przesłanek racjonalistycznych, twierdził, że ustanowienie
ich było efektem kompromisu, bowiem w starożytności ludzie nie mogli się
bez nich obejść, a centralizacja kultu miała zapobiegać upodobnieniu
się praktyk Izraelitów do praktyk pogan (w tym
Kananejczyków). Przeciw takiemu ujęciu sprawy występował
Nachmanides i wielu innych uczonych, podkreślając symboliczne znaczenie składania
o. oraz ich wagę dla judaizmu w ogólności. Przywrócenie tradycji składania
o. stało się jednym z głównych elementów oczekiwań mesjańskich. W
Sefer ha-Zohar ofiara staje się oznaką zakończenia procesu zbawienia. W tym też znaczeniu słowo
korban (hebrajski, ofiara) weszło do liturgii żydowskiej. W
modlitwie prosi się Boga: „Sprowadź nas do Syjonu, miasta Twego, ze
śpiewem, i do Jerozolimy, Twej Świątyni, z radością, a tam złożymy nasze
ofiary”. W doktrynie sabataistycznej, która zdecydowanie odrzucała
Prawo Mojżeszowe i oparty na nim kult świątynny, złożenie
ofiary
staje się oznaką wyzwolenia spod władzy tego Prawa i zawarcia nowego
Przymierza z Bogiem, w oparciu o nową
Torę. Wiadomo, że
Sabataj Cwi, przynajmniej trzykrotnie, dokonywał
złożenia ofiary, a mianowicie w Palestynie, Konstantynopolu
oraz w Adrianopolu, gdzie miał powiedzieć: „w ogniu złożona ofiara,
słodki zapach dla Pana”. Słowa te nawiązywały do ofiary Abrahama i
zawartego przez niego Przymierza, które nie było uwarunkowane
spełnianiem
Prawa. Także dla
frankistów złożenie całopalnej ofiary miało być manifestacją zbawienia.
W toku głębokich przemian w łonie judaizmu, od końca XVIII w., ukształtowało się kilka zasadniczych nurtów myślenia o
o.; ortodoksi nadal modlą się o przywrócenie składania
o. w odbudowanej Świątyni Jerozolimskiej (por.
judaizm ortodoksyjny); zwolennicy
judaizmu reformowanego pomijają związane z tym fragmenty modlitw bądź uznają je za nieprzystające do obecnych warunków. (Por. też:
Arachin
j;
dziesięcina;
jałówka czerwona;
Sukot;
bikurim;
chagiga;
Isru Chag;
Jom Kipur;
kaparot;
musaf;
nedawa;
neder;
Nedarim;
omer;
Para;
reguła prawej ręki;
skarbony;
skrucha;
T(e)mura;
T(e)rumot;
Zeraim;
Zewachim).
