Tory (Tory; Prawa) studiowanie
Tory (Tory; Prawa) studiowanie
– jeden z podstawowych nakazów judaizmu, obowiązujący Żyda od najmłodszych lat. Według midraszu Mojżesz, wstąpiwszy na górę Synaj, przez 40 dni i nocy studiował Prawo, co stanowiło pouczenie dla synów Izraela, że właśnie tak powinni czynić, gdyż w Prawie znajduje się wszystko. Ponieważ zaś Mojżesz nie potrafił zapamiętać wszystkiego, Stwórca wypisał Tablice Dziesięciorga Przykazań, na których – pomiędzy wersami – umieścił również sześćset trzynaście nakazów i zakazów (por. halacha synajska). Bóg także pozwolił Mojżeszowi uczestniczyć w szkole Rabiego Akiwy. Prorok jednak nie rozpoznał w nim otrzymanego od Stwórcy Prawa; dowiedział się, że żaden człowiek nie może poznać od razu wszystkich jego znaczeń, bowiem dopiero w przyszłości bedą one stopniowo odkrywane. Pan też nakazał Jozuemu: „Niech ta Księga Prawa będzie zawsze na twych ustach: rozważaj ją w dzień i w nocy, abyś ściśle spełniał wszystko, co w niej jest napisane, bo tylko wtedy powiedzie ci się i okaże się twoja roztropność” (Joz 1,8). Interpretowano to jako nakaz poświęcania całego czasu, jakim dysponuje człowiek, na studiowanie Tory. Błogosławieństwo Boga za to, że dał ludziom przykazanie T.s. pojawia się w codziennej modlitwie (bezpośrednio poprzedza ono recytację Szma zarówno podczas modłów porannych [szacharit], jak i wieczornych [maariw]). Już pod koniec okresu Pierwszej Świątyni lewici prowadzili systematyczne nauczanie ludu słów Tory, co zostało im nakazane przez Mojżesza w udzielonym przez niego błogosławieństwie (Pwt 33,10). Po powrocie Judejczyków z niewoli babilońskiej Ezdrasz wprowadził obyczaj regularnego publicznego czytanie Tory; zgodnie z tradycją odbywało się ono w każdy poniedziałek i czwartek, gdy lud gromadził się na lokalnych targowiskach (por. też kalendarz żydowski). W związku z tym wkrótce pojawiła się grupa soferim i uczonych, którzy pochodzili spoza kręgów kapłańskich. Jednak do czasu zburzenia przez Rzymian Drugiej Świątyni Jerozolimskiej (70 n.e.) najważniejszym aktem religijnym było składanie ofiar. Kiedy jednak stało się to niemożliwe, T.s., a potem także innych tekstów religijnych (Biblii, Talmudu, midraszy, literatury rabinicznej) oraz codzienne odmawianie modlitw zastąpiło składanie ofiar; zdaniem wielu autorytetów nawet przewyższało je. Każdy Żyd traktował zatem T.s. jako służbę Bożą. Zgodnie z tradycją przywrócenie kultu ofiarnego ma nastąpić dopiero w czasach mesjańskich, natomiast T.s. będzie kontynuowane w raju (por. Akademia na Wysokościach). W kulturze i religii żydowskiej obowiązek nauczania dzieci spada na rodziców (według tradycji [Szabat 119,2]), zburzenie Jerozolimy nastąpiło tylko dlatego, że nie istniała wówczas dostateczna liczba szkół religijnych). W Biblii czterokrotnie wspomina się o odpowiedzialności ojców za opowiadanie dzieciom o wyjściu Żydów z Egiptu (Wj 10,2; 13,8,14; Pwt 6, 20–21). Chłopcy rozpoczynali poznawanie Tory w chederach lub talmud-torach w wieku 3–5 lat, bowiem „w wieku pięciu lat mężczyzna winien zaczynać naukę Tory, w dziesiątym roku naukę Miszny [...], w piętnastym naukę Talmudu” (Pirke(j) Awot 5, 21). System bezpłatnego nauczania został wprowadzony w Palestynie już pod koniec III w. p.n.e., zaś w I w. p.n.e. wprowadzono obowiązek szkolny (dotyczył on tylko chłopców; stało się to dzięki rabiemu Szymonowi ben Szetach). Po zburzeniu Świątyni naukę pisania i czytania po hebrajsku uważano za akt religijny. W kręgu kultury aszkenazyjskiej wnuk Rasziego, Jaakow ben Meir Tam, zw. Rabe(j)nu TAM (1100–1171), dbając o T.s., zalecił gminom wypłacanie (lub subsydiowanie) nauczycielom pensji; w Nadrenii stało się to praktyką ok. 1220 r. Koszty utrzymania szkół gminnych często przyjmowały na siebie specjalnie tworzone w tym celu bractwa (najstarszy statut takiego bractwa o nazwie Talmud-Tora [hebr., Nauczanie Tory] i jeden z najstarszych, lub wręcz najstarszy w dziejach Diaspory, pochodzi z Krakowa z 1551. Zawiera on nie tylko szczegóły dotyczące funkcjonowania bractwa, ale również działania i programu szkoły). Jednak w religii mojżeszowej obowiązek T.s. nie spoczywa tylko na dzieciach, ale także na dorosłych, którzy nigdy nie powinni tracić kontaktu ze Słowem Bożym. Traktat talmudyczny Pirke Awot przytacza liczne wypowiedzi wielu autorytetów na ten temat. Według Majmonidesa „wśród wszystkich przykazań nie ma ani jednego, które by posiadało równą doniosłość, co nakaz nauczania Tory. Przeciwnie – nauka Tory ma tę samą doniosłość, jaką posiadają wszystkie inne nakazy razem wzięte, ponieważ nauczanie przykazań doprowadza do ich wypełniania”. Nauka (studiowanie oraz nauczanie) Tory zajmowała więc w kulturze żydowskiej bardzo ważne miejsce; wokół niej toczyło się życie. Najbardziej szanowani przez wieki byli nie – jak w kulturze europejskiej – mężni rycerze, wojownicy, ale mędrcy znający Prawo, uczeni. (Por. np.: am ha-arec; bachur; chacham; jesziwa; matmid; Prawo Mojżeszowe, proste Jidn; Simchat Tora, szejne Jidn, tik(k)un chacot).
